
MURDHA
SAMBRAMA
Om Awignamastu, om swastiastu
Inggih aratu ida dane sane banget wangiang titian para pengwacen miwah pemucuk ring Pangelingsir titian Maha
Semaya warga Pande ,ring dija pada malungguh,Titang
wantah matur pakeling, sangkaning baktin
titian ring batara leluhur,pamucuk ring Hyang saraswati mawisnan sida raris
titian ngelimakang bhisaman Batara leluhur Semeton pande sangkaning
Panganugrahan Ida,Dumogi sangkaning cakepan alit puniki raris Para sameton
pande uning,ring lelintih batara lelangit
dwene.Tur pengaptin tiiang dumugi wenten pikenohnyane.Rumasa dados
manusa tuna sami, yan parade wenten
iwang, ampurayang dawning kadi asapunika mungguh ring piagem batara prasasti,
aksamayang pisan. Saking titian Kakyang Dalang sadhar jerosatria Semarapura
wetaning pasar Paksebali. Dawan Klungkung.
PRASASTI MUAH BHISAMA
PANDE
BANG BERATAN
KAPUPULANG
OLIH : KAKYANG DALANG SADHAR
1.b. OM awighnamastu namah swaha. Tucapa ring singasari tumapel, wenten brahmana sakti, turunan batara brahma, saodara sanak lima, kang jyesta, apanlah mpu gnijaya, sang ari asanja mpu witadharma, mpu kapakisan, mpu sidimantra, mpu kul putih, sira mpu witadharma maputra sawiji, apanlah mpu wiradharma, mpu wiradharma maputra kalih, apanlah mpu lampita mwang mpu ajnyana, sira mpu ajnyana maputra kalih, anama mpu lampita mwang mpu pananda, sira mpu pananda maputra sawiji apanlah mpu
1.b. OM awighnamastu namah swaha. Tucapa ring singasari tumapel, wenten brahmana sakti, turunan batara brahma, saodara sanak lima, kang jyesta, apanlah mpu gnijaya, sang ari asanja mpu witadharma, mpu kapakisan, mpu sidimantra, mpu kul putih, sira mpu witadharma maputra sawiji, apanlah mpu wiradharma, mpu wiradharma maputra kalih, apanlah mpu lampita mwang mpu ajnyana, sira mpu ajnyana maputra kalih, anama mpu lampita mwang mpu pananda, sira mpu pananda maputra sawiji apanlah mpu
2.a. wijaksara, sira mpu wijaksara
maputra kalih, anama mpu ketek mwang mpu lumbang. Sira mpu lumbang amande wesi,
raris aran anama mpu gandring, tucapa batara brahma sdheng ira mayogadi pucak
gunung silasayana, mahyun angwibhubhang turunan sakti amande galuh. Tadanantara
mtu gni saking pupu tengen, ri wekasan kang agni ika tiba ring tala ganoja,
matmaham tirta mreta, raris tirta ika pinuja de batara brahma, ri wekasan mijil
tang rare manusa saking tirta ika, apkik
2.b. rupaning rare endah sanghyang
sanat kumara, ri wekasan aluhur kang rare, anama mpu brahma raja, tur winastu
amangguh kasiddhyajnyana sakti, dwilabha, dwilabha, nga, karya kalih prakara,
lwirnia apande gandring, apande galuh, ne kawastanin angandring, pakarya
ngwangun lelandep, kadyangganing kris, tumbak, sane kawastanin angaluh,
pakaryane ngwangun sasampiran mwang salwiring pahyasan, bhusana kawikwan, pangangge
kapandhitan mwang bhusananing karatuan
3.a. tucapa mpu brahma raja
prasiddha polih jnyana sakti , tan ilang kadi kasidyanira batara brahma,
kalokeng jagat jawa madura, mpu brahma raja sakti, sddhi wakya, siddhi mantra,
tucapa sira patih madura, sang pinaka patih de sri hayam wuruk, sang aneng
majapahit, sira kryana patih madu ayat ngwangun yajnya mwang bhuta yajna,
durung siddha kawangun, malarapan antuk durung polih pandhita sakti, ne samapta
kadi mpu loh gawe, ri wekasan rakyan madu
3.b. arengo pangucaping jana loka,
yan ring gunung hyang wenten pandhita sakti kadi loh gawe, irika rakyan madu
raris lungha nuju gunung hyang, marek sira mpu brahma raja, anuhur amutusaken
yajnya nira, dhatenging madura, gargita cittane kryan madu molih wiku sakti, tan
kawarneng awan dhateng rakyan madu aneng wismanireng madhura, nher aremba pali
palining pitra yajnya, tinut
4.a. satudhira mpu brahma raja, tlas ratu jawane pininang nira, makadi sri aji bali, sira dalem ktut smara kepakisan, sagrehan dateng ka madura, gawok kang wong jawa mulat ring pkike sri aji bali sri smara kepakisan, panyumbunging mulat, glising carita tan ucapen karamyaning karya, apan sotaning bhawa wibhawa, tlasing karya pitra yajnya irika mpu brahma raja mangajnye patih madu, anngeri yajnya siddha tan siddhaning karya, yan ruwat tan ruwatan sang timbasin yajnya, mangka ling sang mpu, sumahur patih
4.a. satudhira mpu brahma raja, tlas ratu jawane pininang nira, makadi sri aji bali, sira dalem ktut smara kepakisan, sagrehan dateng ka madura, gawok kang wong jawa mulat ring pkike sri aji bali sri smara kepakisan, panyumbunging mulat, glising carita tan ucapen karamyaning karya, apan sotaning bhawa wibhawa, tlasing karya pitra yajnya irika mpu brahma raja mangajnye patih madu, anngeri yajnya siddha tan siddhaning karya, yan ruwat tan ruwatan sang timbasin yajnya, mangka ling sang mpu, sumahur patih
4.b. madhu saha sembah, ling nira,
singgih sri maha mpu, syapa ta wenang tinayaning ulun, ling mpu brahma raja,
ikang panca maha bhuta takwanan anaku, wus mangkana tinanyan kang panca bhuti
de kryan madhu, wataraning pitra yajnya, yan ruwat tan ruwat kawitanira, ling
sang tinakwanan prasama masahur, ling nira wus ruwat sang kawitanira, padha
anmu swarga, dening mantran sidhi mpu brahma raja,makadi patih madhu tan
paingan sukanira ring kawitane padha anmu swarga, nher patih madhu nembah ring
suku mpu brahma raja
5.a. angaturaken dhana punya wang
daksina ring jong maha mpu, tlasing samaya karya, sang ratu tamui prasama mulih
sowang-sowang, sawusing karyane patih madhu, irika mpu brahma raja apanlah sira
bhagawan pandhya mpu bhumi sakti, yantuk mantran sakti, pira kunang lawas
bhagawan pandhya mpu bhumi sakti ring madhura ring kuwune patih madhu, irika
amwit bhagawan pandhya ring rakyan madhu, tan tinnget sang tinilar, nher sira
lumampah, amnengi awana manggih sira asrama ring ksetra tpining awan, nengge
5.b. asrama budha bherawa, bhagawan
aksobhya ngaranira, sedheng enak amuja gawong sira mpu bhumi sakti lumihat ring
bhusanaira sang amuja, katon kaiwambha dening walung kapalaning wwang,
masalimpet basang wayah, asekar atinin wwang, mabaju kulit macan, sapunika
bhusananing budha bherawa, rikala mamuja hyang bajrajnyana, risampun puput sira
andheha sudhi, katon denira mpu bhumi sakti angadeg ri natar, ring sandhinging
tahen kepah, tandwa sira anantwa sambrama mendak swabhawa
6.a. sarjawa, ling nira, uduh sang
brahmana pandhita tamui, AUM sang pandhita siwa, sakeng ndi sangkan ta dhateng
parangke, sang kadi bhagawan wrahaspati ring kamahatmyanira, aparan prayojana,
warah duga-duga sanghulun, ling sapa tapa budha mangkana, sumahur sang mpu
bhumi sakti, singgih sang pandita sang kadi bhagawan anggira sakala ring
kabudhiman, wnang ta nyucyaken kang sinangguh letuh, ndan ampuni anakta, tan
sangkeng amighmani yoganta kadi kita, hyun tam-tam tumon ring
6.b. kasaktinta, singgih takwan ta
ri kami, sangkan kami sakeng silasayana, singgih anak hyang brahma kami, mpu
bhumi sakti ngaran kami, maka etu mami hyun aguru ri sira parama budha bherawa,
sumahur sang rsi budha, Ong anaku bhumi sakti, bhagya tang hulun, yan mangkana
kapinta, tlas pada gocara wkasan sira anantwa sang rsi budha, AUM anak sang rsi
bhumi sakti, anak hyang brahma kapwa anaku, sang widagdha ring guna
kapandheyan, kaluning rat, piwruhan ta anaku, ndi cangkeming agni kang brateng
I sarwa
7.a. karyanta, ndi pinaka ububan ta, kang maka pamurungan ndi kang pinaka palu palu mwang landesan ta, kang ana ring awak ta anaku, yatika pinton akna anaku kawisesanta, sumahur mpu bhumi sakti, singgih mpu danghyang ampuni ranakta angaturaken sakawruha inghulun, sahur sira mpu astapaka, lah pintonakna anaku, irika mpu bhumi sakti maneka citta umneng, tan asuwe mijil kang agni saking netra tengen, pareng lawan bayu bajra saking irung kalih, irika malih mpu bhumi sakti angredana,
7.b. sanghyang dhanendra, aminta mas
pirak, tan asuwe dhateng sang dewa bhuta amawa mas pirak, saking sanghyang
dhanendra katur ring sang mpu bhumi sakti, raris mas pirak ika kapradaksinayang
ping tiga, raris kakaryanin, tan suwe puput denira marupa bhusana panganggon
sang brahmana pandhita, raris akaturing sang mpu astapaka antuk mpu brhama
raja, genep sapula palining bhusana pandhita siwa bhuda, irika gawok sanghyang
astapaka, tinonton denira mpu astapaka ri kasidhyajnyana nira mpu brahma
8.a. raja, ana kapti nira danghyang
astapaka amupu mantu, didine tan adoh siwa lawan budha, ana atmaja niri sedeng
ayu apatra diah amrethatma, punika patemwakenira ring mpu brahma raja, pepek
sapapalaning tingkahing pawarangan sang brahmana pandhita, ritlas ira mangkana
amwit mpu brahma raja pareng lawan stri nira,lumaku maring madhura desa, wus
prapteng madura mpu brahma raja muwah ngwangun pasraman ring gunung kayumanis,
saika mapesengan bhujangga kayumanis, tucapan sri aji bali
8.b.sira dalem ktut smara kapakisan,
sang prasiddha ngawit jumeneng ring gelgel, mahyun pwa sira bhiniseka, tan
sewos ring mpu brahma raja hyunira maguru, apan sira wus wruh ring ajnyana nira
sang mpu, duke ring madhura nguni, ya ta donira angutus anake arya langon,
anama pasek bya, punika sane kautus nuhur sang maha mpu manggeh gra cudamani,
serawuhe kyayi pasek abyan ring madhura, ngraris nuju asrama ring kayumanis,
parek ring sang mpu bhumi sakti, ngandika mpu bhumi sakti ring pinaka utusan
9.a. duh kita wau dhateng, saking
ndi sangkan ta, siapa naman ta, mwang apa tang prayojana, matur ki pasek bya
saha sembah, singgih I pandeya, kami anak arya langon saking nusa bali, kinoora
nuura imah talapakanira mpu maha pandhita dhateng nusa bali, olih sira sri maha
raja, hyun aguru susrusa ring pada maha mpu, samangkana atur ki pasek abyan,
sumahur sri bhujangga kayumanis, uduh cucu cai pasek, kalingane twara ada anak
len cucu warga kami, apan cucu
9.b. santanan mpu ketek, sira mpu
ketek sanak saudhara lawan mpu lulumbang, sang apatengran mpu gandring, sang
tinwek dene ken angrok, nguni ring tumapel, ika mpu gandring kawitan mami,
matangian tan adoh kami kalawan kita, anuhun ki pasek matur saha sembah
mapinunas aguru, ling sang mpu yogia kita lumaku dharma kapandhitan, tuwi sri
maha raja bali wit brahmana putra, turunan brahmana kapakisan, dadi ksatriya,
tunggal kawitan nguni, sira mpu kapakisan sanak
10.a. saudara lawan mpu gni jaya, witadharma, kita pasek gedhe bendesa, ksatriya dalem keratin, brahmana guru karma, ika katiga tan wenang doh, tan ucape panuure ki pasek bya, sira mpu rbahma raja mangga sira lungha ka bali, tan ucapen dalem ring bali sampun prasidha bhiniseka, alawas tlasing carita, tucapa diah amrethatma stri sira nira mpu bhujangga kayumanis sampun madwe putra kalih lanang istri, ne lanang mapesengan sang brahmana rare sakti, sane istri mapesengan diah kencana
10.a. saudara lawan mpu gni jaya, witadharma, kita pasek gedhe bendesa, ksatriya dalem keratin, brahmana guru karma, ika katiga tan wenang doh, tan ucape panuure ki pasek bya, sira mpu rbahma raja mangga sira lungha ka bali, tan ucapen dalem ring bali sampun prasidha bhiniseka, alawas tlasing carita, tucapa diah amrethatma stri sira nira mpu bhujangga kayumanis sampun madwe putra kalih lanang istri, ne lanang mapesengan sang brahmana rare sakti, sane istri mapesengan diah kencana
10.b. wait, tucapa sang brahmana
rare sakti ring sampune duhur teleb ring karya kapandheyan, awanan mapesengan
mpu gandring sakti, arine diah kencanawati aler teleb ring karya anggaluh,
awanan pinaraban mpu galuh, raris wenten pangandikan mpu bhumi sakti ring anake
kalih, udhuh anaku gandring sakti, galuh, aku maweh lawan kitabungkung sawiji
sowing, maka atmaraksa kita amandhe, kita gandring iki pawehku bungkung mas
mamata manik bang, ana guna yan anggen amamandhe
11.a. salwiring sanjata, salwiring
tajep, guna pangandenia, kita anaku mpu galuh, iki pawehku bungkung mas mamata
ratna campaka, dening kita tamtam ring laku tatwa kusumadewa, donia dewi asih
ri kita, anmebah kang putra kalih anuhun ri sang guru, kaswen mpu gandring
sakti mahyun ring kalpikane sang ari, ngraris kakarsayang, mpu galuh tan wenten
pisa mangaturang, ika do mpu gandring ring mpu galuh, sahawaksarusia anundung,
punika awanan mpu galuh lungha saking asrama kayumanis
11.b. ngaraga angungsi gunung rengga
kusuma, sarawuhe mpu galuh ring giri rengga kusuma, dadi kacingak mpu galuh ayu
olih bhatara mahadewa, ther sira asabdha, siapa kita stri ayu dhateng parangke,
warah tanghulun satorasi, sumahur mpu galuh,singgih bhatara hyang mahadewa,
brahmani tanghulun saking madhura desa, anak bhagawan pandhia mpu bhumi sakti,
putu de hyang agni pwa ngulun, mojar hyang mahadewa, udhuh putu mami mpu galuh,
wruh ulun kita anak bhagawan pandhia bhumi
12.a. sakti, brahmana maha suci,
mangke kainta tumudhuhi kita putu, dak kita dhatenging bali gunung agung
asamangku, kita angantinin laku kawitanta nguni brahmana kul putih, mangdadi
palayanku amangku parayangan, mangkana ling bhatara mahadewa, mpu galuh matur
angering, punika awanan mpu galuh rawuh ka bali ring basukih, amangku hyang
mahadewa, sanunggil dina ayu mpu galuh amuja, mareresik ring parayangan, kadi
laku kul putih nguni, punika awanan mpu galuh raris
12.b. kapesingin mpu kulputih mangku
istri, waluinen ikang katha muwah, tucapa mpu gandring sakti kinon dening yayah
ira ngulati mpu galuh, apan aswe tan katon ring desa madhura, tar wihang sira
mpu gandring sakti, nher lungha angulati arinira, ri tanah jawwa tan ana juga
wrethania karengo, wkasan ana hyunira angulati ka tanah bali, amurang murang
jalan laku nira mpu gandring angliwat wabamabana, meh surup bhatara surya
ararayan sira mpu gandring ring soring taru rangdhu, abhipraya anginepa
13.a. manggih ta sira gwa, tan asuwe metu tang raksasi saking gwa ika, abrangbrangan kadi danawa, angambu manusa, swarania nglr kadia glap, annuli kakantenang mup gandring sakti abagus warna nira, irika ewambekang raksasi, aparwa mbeknia ana budhinia amangan, ana budhinia maka swami, irika glis mpu gandring sakti anguncarang mantra sakti, wisnu panjara murthi maka pamunah budhi karaksasian, atha rikala mangkana angucap sira mpu gandring, eh raksasi, aku iki brahmana saking madura
13.a. manggih ta sira gwa, tan asuwe metu tang raksasi saking gwa ika, abrangbrangan kadi danawa, angambu manusa, swarania nglr kadia glap, annuli kakantenang mup gandring sakti abagus warna nira, irika ewambekang raksasi, aparwa mbeknia ana budhinia amangan, ana budhinia maka swami, irika glis mpu gandring sakti anguncarang mantra sakti, wisnu panjara murthi maka pamunah budhi karaksasian, atha rikala mangkana angucap sira mpu gandring, eh raksasi, aku iki brahmana saking madura
13.b. anak bhagawan pandhia mpu
bhumi sakti, mpu gandring nama siaku, wawu saika ling sang mpu, irika sang
raksasi mari hyunira amangan, wetning kna kamaraga tan kena inretan raganira,
tumon sang maha mpu sdeng yowana, dadi asiluman swabhawa nira arupa wang listu
ayu paripurna, tka mamarek, ri kahan mpu gandring saha swara manis, singgih
pakulun mpu maha sakti, riwruhan ta i kami mula widiadhari nguni, kna sapa
matmahan raksasi, kinon nghulun ingke angantia sasapa
14.a. lalarapan inghulun malih
umalui mulih ka suralaya, apara angenta sasapa ri kita, swanta angwalinganta,
tan lian sri maha mpu larapan inganta sapan inghulun , mangkana ling sang
manapa, wekasan yan ana brahmana sakti anama mpu gandring, ika maka swaminta,
wkasan ana anakta laki brahmanadwala, ya maka entas sapa, yatika makawak sapa
tumiba ring patik maha mpu, singgih yan ana sih maha mpu ring pinaka nghulun,
yan yogia mpu kaswami pinaka nghulun, didine manaka hulun
14.b. brahmana, mangentas sasapa
jajnan inghulun, muliha maring swarga, mangkana ling nikang raksasi saha
tangis, nherumimpunicaranapangsu maha mpu, irika mpu gandring sakti kapiutangan
welas hyun angrego ujare si raksasi, nher sira mojar amanis, duh nini raksasi,
away sira sangsaya yan hyun sira aswami ri kami, tingalaken kang karaksasianta,
budhi manusa mangke sipatanta, yan kita hyun mangkana, kami suka yang maka stri
kita, kami mangke aweh aranta, diah giri sewaka, mangke
15.a. aranta, matangian mangkana
apan kami tan dadi lalis anulak ring sang minta sarana, maliha pangawayaning
hyang, apanantas sapanta, wawu mangkana ling sang mpu antianta magirang
budhinia diah giri sewaka, anuhun satuduh mpu gandring, marupa stri jati manusa
turanwam listuayu pari purna, sakala widiadhari, angandani raga sang mpu, tan
ucapen sang kalih sampun pasti sagocara, irika diah giri sewaka angglarekan
kasidhiajnyanan, saksana ana graham sinang saupacara, irika tinuntun sang mpu
15.b. masuk ring dalem graham,
pareng lan diah giri sewaka, tan kawarna ing jroning jinem silih asih anamtami
lulut, sampun prasida diah giri sewaka atmu tangan lawan mpu gandring , sawidhi
wedana saha puja, kadi pamarginira diah idhimbi atmu lawan sang bhimasena,
riwkas mpu gandring lawan diah giri sewaka, nggarbhi ni diah giri sewaka, irika
ngandika mpu gandring, nini diah giri sewaka, ingke nini karyeng umah, ulun
praya lungha maring bali, kinon angulati aringku mpu galuh de-
16.a. ni
ramangku mpu bhumi sakti, wekasan walingku saking bali muwah, ulun marangke,
raksa den abecik isining wteng ta nini, anembah kang stri giri sewaka, irika
sang mpu gandring sakti mamargi anuju bali busakih , saprapta nireng kana katmu
arinia sdheng mayoga, dadia kanggek hyunira mpu gandring sakti, wkasan uwusnia
mayoga katon sang raka prapta, tumurun mpu galuh mapag sang raka, ling nira mpu
galuh, singgih kaka wawu prapta, wahu asapunika ature raris mpu galuh ngawangi,
saha wakia ”OM
16.b. NAMA SIWA
YA NAMO BUDHA YA, mojar mpu gandring sakti, duh yayi mpu galuh kakanta mangke
ri sthana yayi, denta muja mantra siwa lawan budha, ya widhi jiwaku ika,
kakanta ingutus de sri guru bhagawanta ngulati kita iriki, mangke wus katon
kita anglakwaken dharma sang kul putih, yantuk kita anguncaraken wedha ri nengo
nami, marep ring sanghyang suksma siwa lawan budha, yatika yogia, pira lawas
nira mpu gandring sakti ring asrama ring bali basukih, tucapa ri wkasan mantuk
sira mpu
17.a. gandring
sakti, kari sira mpu galuh ring bali basukih, tucapan pamargine mpu gandring
sakti, rawuh amarani stri nira diah giri sewaka, sampun aputra lanang apkik,
sadateng nira mpu gandring sakti agelis sira ngambil anake alit, umatur diah
giri sewaka, singgih mpu agia dhateng, iki anakta lanang apkik, lah pareng
alungguha, tan kawarna pagunita nira, apti sira mantuka pareng lan putra nira,
ling nira, duh nini diah giri sewaka, apti kakanta mantuking yawi madhura
mangke, iki anak
17.b. ta anama
brahmana dwala, mangke kami aminta anakta, aywa kita sungkawa, karya sira
iriki, kami amwit ring sira mangke, suka diah giri sewaka, tininggal dening
rabi mwang putra, tur amastoni anaknia, ling nira, duh anakku brahmana dwala,
wastu swasta anaku muliheng yawi madhura, ibun ta amwit sira muliheng swarga,
apan sampun antasa sapa mami, malui twah widiadhari kadi nguni, kuneng sira mpu
gandring sakti pareng lawan wkanira mamargi mantukeng madhura, tan kathanakna
ring
18.a. awan
dhateng mpu gandring sakti ring sthana nira, amarek ring mpu bhumi sakti, mojar
mpu bhumi sakti, uduh anakku gandring dhateng, angapa lakunta angamet sanak ta
mpu galuh, atur mpu gandring, singgih andika bapa, kapanggih anak ta ana ring
bali basukih, tuduh hyang mahadewa mangdadi palayan kilisuci, tur sampun
bhiniseka kul putih, mojar mpu bhumi sakti, uduh anakku gandring sakti, yayah
ta ahyun lungha maring bhumi bali, maninjo asrameng arin ta, mangkana ling mpu
bhumi sakti, ri
18.b. saksana
mahawan hyunira tan katon, kunang mpu gandring sakti lungha ka gunung indrakila
mangun tapa, tucapa anak nira brahmana dwala sampun aluhur, sdang angamong
dharma kapandeyan, pareng lawan ajinira mpu gandring sakti asrameng indrakila,
sakaton denira sang bapa sdengenak mayoga, akiris tang sarira dening yoga nira,
tan pamangan ara, kage turun skar saking akasa sagandharum, kagiat tang
brahmana dwala, nher alungguh amusti tangan, tan aswe jag dhateng mpu siwaguna
sakeng
19.a. suksma,
tka angadeg ring areping brahmana dwala sahojar sarjawa, uduh putungku kita
brahmana dwala, rengwaken sabdhaning kakinta iki, aku iki kakanta mpu siwaguna
ngaranku, ari sodhara dene kakin ta sira bhagawan pandhia mpu bhumi sakti, kami
ku mawruh ikita, dening kakinta sampun muliheng acintya, mangke hyunira turun
ing tanah bali ring basukih, didine ana panataran pande, kita aywa lupa bhanti
ring kawitan ta ring basukih, muwah ujarku ring kita dwala, ri denta seneng
manglakwa
19.b. kna
papandhen, amandhe patut kawhuhi dharmanta ring pustaka, inucap ring batur
kamulan, dharmaning amande mas, pirak mwah amande wesi, singgih mapat
tingkahnia, yan kumwatak santananku, ndak rengon pahenak, kapratama ikang panca
bayu, yatika pinrashita dadi prabot, ndhiang panca bayu linganta, nihan prana,
apana, samana, udhana, biana, apana nga bayu saking weteng mwang saking
kakembungan, yatika pinaka jambangan, prana nga bayu saking paru paru mdal ka
irung
20.a. yatika
pinaka pamurungan, samana nga bayu saking ati arupa gni ring sarira, udhana nga
bayu saking siwadwara, yatika pinaka uyah, biana nga bayu saking sarwa sandhi,
pupulaken ring paha, yatika landesan, ndikang maka palu-palu, tampak tangan ta,
jariji ta kang pinaka spit, len sangke rika yan kawasa tingaleken tang asta
candhala ne ring sarira, aywa inginrya, ndhia asta candhala linganta, nian
lwirya 1, amahat nga matwakatan, 2, amalanting nga
20.b. landang
pajudian, 3, anjagal nga amati mati pasu madwal daging mentah, 4, amandhe lemah
nga makarya payuk, 5, anyuledang nga nanggap upah nbuk padi, 6, anapis nga
andha sesaning tedhaning wong len, 7, tan dadi amangan klakatu nga dadalu, 8,
tan dadi amangan iwak pinggul nga dadleg, yatika kabrata sang anggaduh dharma
kapandheyan, yan bwak angupakara sawa, aywa kita weh aminta tirtha ring sang
brahmana pandhita, ngang anugraha kita ri wekas
21.a. mangda
kita tan ka nraka, kalih yan yayah ta mpu gandring sakti mati, aywa kita weh
upacara salwirania, dening wus tetep ring dharma kapandheyan, aywa kita weh
tirtha sang brahmana pandhita, matangian tan dadi, ndak rengon ling ku, ana
ring tatwa kamandhaka, nguni ana apuspata bhagawan dharmaswami amangguh duhka
manastapa binandhapasa, ya takwanan ta cucu, ring catus pata sira binandha de
sri madhura raja, ana suwarnangkara, nga twaning apandhe mas, molih bhusana mas
21.b. manik
paweh sang mpu dharmaswami, bhusana nira raja putra mati sinarap ning mong,
ikang mas manik katur i jong maha mpu, sinugi kang anggaluh ki suwarnangkara,
ya ta ingaturaken ring sang prabu, sinangguh sang mpu amatyani sang raja putra,
ika donira sang prabu krodha kon tang wadwa anikep sang brahmana, ana mitra
sang brahmana tigang diri, sang mong, sang ula, sang wre, sang tiga ika
angrengo yan sang dharmaswami binandha de sri madhurapati dadi ya ngamet upaya
sandhi, marga sang mpu lwar saking apusapus
22.a. sidha
sadia denia masang upaya, sidha sang mpu lepas saking bandhana, irika sang mpu
dharmaswami maneseel sarirania, ridenia asawitra wwang nicha candhala, etu nira
amangguh duhka maha bhara, yeka don mpu dharmaswami amangun sasat, lwirnia,
indah kamung hyang trayodasi, mandadi sanghyang catur lokha phala, bhatjara
sang pinaka saksining jagat, mawit saking mangkin sang brhamana pandhita kadi nghulun, tan dadia
asawitra masih
ring wong mapakedhepan kadi macan, mwang pande suwarnangkara,
22.b. saturun turunia, yan ana brahmana pandhita ri wekas
turunanku, asawitra ring pandhe mas, moga amangguh dhuka maha bhara, kalih
saking mangkin trus saturun turunanku, tan dadi maweh tirtha ring sawatek
turunan i pande suwarnangkara saturun turanania, yan ana brahmana pandhita
sabha masuk ri ngumaha pande mas, apania candhala, samangkana wak sapata rsi
dharmaswami, sdang kita tiru, apan pandhita maha sakti, samangkana pawarah mpu
siwasaguna ring brahmana dwala, tlasing
sabda
23.a. muksa
sira mpu siwaguna tan katon apan wus iniring sabda nira de sang brahmana dwala,
tucapa sang brahmana dwala ri sampune muksa sang mpu gandring sakti, malih
matuk ka madhura, kaswen ring madhura mahyun sira apodgala madiksa widhi, awana
nenten wenten patut ring kahayunira kanggehang pacang guru ring jagat madhura,
dening asapunika raris sang brahmana dwala makarya archa paralingga mpu bhumi
sakti saha strine diah amrethatma ring sampune puput archa pralingga ika, raris
kakaryanang linggih padma
23.b. sana ring
sajeroning patapan ring pamrajan, archa pralingga punika raris kasengguhang
gurune, tan bhina kadi sang ekalawia amnabe ring aarcha pralingga danghyang
drona, asapunika mangkin sang brahmana dwala manabhe archa pralingga mpu bhumi
sakti, amlarapan nguni wenten ichan mpu bhumi sakti, nga, pustaka bang ring
sang dwala, yeka mangke kasengguhang wisik anugraha, ne munggah pamidartha ring
sastra pustaka bang, indik karahasian dharma kapandeyan idup mwang mati, saking
punika raris magentos
24.a. pesengan,
mangke mpu dwala, mpu wala, kaswen mpu wala sampun madrewe putra roro padha
laki, ikang jyesta mangaran arya pande wulung, kang ari mangaran arya pande
sadaka, tucapa ring bali, pangadeg sri baturenggong ring gelgel, ayat
mangwangun karya ekadasarudra ring besakih, irika dalem ngandikayang para juru
angulati karya undagi, maranggi, pande wesi, anghing pande mas durung wenten
ring bali, wkasan ana wretha yan ring candikuning wenten pande
24.b. mas,
kasub widagda amandhe, ling wenten wreta mula saking jagat madhura, roro sanak
rauh ka bali, anama arya pande wulung mwang arya pande sadaka, ngawangun
patapan ring gunung pabratan, punika kaundang antuk dalem rawuh ka gelgel,
sadhateng nira ring gelgel sang pande anuli marek ring dalem anuun ligra saha
sembah, angandika dalem, ih mpu pande kita kinonku mangke agawia upacara mas
pirak, sapratekaning yajnya ngekadasurudra, atur mpu pande,
25.a. singgih
kawula nuun sakawruhian ingulun, tan ucapa dalem maweh mas pirak ring mpu
pande, mwang unggwania amande, gawok wong umalat ring kawidagdania mpu pande
sadaka, pira kunang swenia mpu pande bratan ring gelgel, sawusing karya
ekadasarudra sami sajuru-juru karya kaichen anugraha antuk dalem, kunang mpu
suwarnangkara sampun namwit mantuk maring asramania ring pabratan, kaswen mpu
suwarnangkara ring asamanira, sampun madruwe sanatana, mpu sadaka manak
25.b. roro
padha laki, anama arya danu kang matuha, kang ari anama arya surajnya, kaswen
sampun mapodgala, sira arya danu anama pande rsi, arya surajnya anama pande
tusta, tucapa sira arya pande wulung sampun apodgala apanlah mpu wulung,
anaknia apanlah pande tonjok, amandhe wesi akarya lalandhepan, mwah ariania
apanlah pande wana widagdaanyanyanging, nher apanlah pande sangging,
alawas-lawas wredhi tang watek
26.a. pande
ring desa bratan, tucapa rencange ki pasek kayu selem ring batur lunga
madagangan ngamarginin desa bratan, kahalangin wengi nginep ring desa bratan,
tandang karampas padol dolania dening karama desa bratan, akon nabuh tengeran ,
tedhun pada krrama desa pabratab, pada garawala natiyang sanjata, mantuk kang
wwang dagang majar i tuania i pasek kayu selem, yan karampas druwenia ring desa
pabratan, ana wongnia pinejahan, kridha i pasek kayu selem
26.b. aptinia
anglurug angrejek desa pabratan, akona nabuh tengeran, tedhuna pada krama desa
batur, pada grawala natiyang sanjata, winarahan de ne i pasek kayu selem
mangkata anglurug desa pabratan, nher pada agelis mangkana nglurug, tan dwa
ring awan panganjuri lumampah ki pasek kayu selem, i pasek batu dinding, i
pasek camapaga, i pasek clagi manis, makadhi kyayi balangan, kyayi bandhem,
kyayi poh tegeh, kyayi pulasari, sregep saha sanjata nira, wus prapteng
27.a. pabratan,
tandwa angrewek angrampas, asing wani pinatian, tandwa alah kang desa apan
akdik kakwehan lawan, sesaning mati akweh malayu mwang mamungkul, aminta sraya
sih ira ring i pasek kayu selem, tucapa kang aninggal rarud kasamburat
sawarganing pande mas, pada ngungsi dura desa, kang anama mpu jagarosa angungsi
ka tamansraya, mabakta pustaka bang, malih pande sarwada kesah ka desa kaphal
mangwi, malih arya pande ramaja
27.b. ngungsi
kawisunia, mwah mpu tarub angalih desa ring marga, arya pande danuwangsa ngungsi
ka gadhungan, arya pande suwarna ngungsi ka singharaja angawula ring i gusti
ngurah panji sakti, ki arya pande tonjok angungsi desa panasan klungkung, arya
pande kartana ngungsi desa badung, ki pande ruktia ngungsi jagat bangli,
mabakta kawitan archa kawitania kakalih, sawatek pande bratan tan yogia
nyinambatang pranah ming tiga, ring sami
28.a. turunan
pande bratan, mangda manyama saudhara, malih tan dados ngalaliyang kulawarga,
minangkenang anak sewos, yen wenten mamurug, tan wenten ngangkeni nyama, ne mula
tunggal turunan, sang asapunika jaga kasisipang antuk kawitania ri panataran
bratan, malih wenten apanlah arya labdawara magnah ring desa bayan, dados
undhagi, tucapa mpu tarub, aywa kita duhka mineh dewek lacurdaak, kita
sahananta dinandha dening hyang, manurun karma phalan ta
28.b. kita
turunan brahmana, kita tan angangge sila brahmana, suka ring laku duracara,
ambegal, ambaud angris, amati mati wwang, dening pasek batur waluya anak
saudharanta, makawitan tunggal ki pasek batur turunan mpu ketek , mpu ketek
maari saudhara lawan mpu mpu brahmaraja, kang maurunaken kita, karmaning amati
sanak tinmun ta mangke, riwkasan yan kita mangwangun karya ala mwang ayu,
patutnyane aywa juga kita anganggen tirtha brahmana, aketo
29.a. ingetang
patuhang ajak makejang, tekeng turun tinurun, apang de engsap teken kalakwan
awak, dadi pandhita mpu kanugraha muputang sagawe-gaawene, yen kita tuhu bakti
makawitan, sembah aku ring paibwanta nuju tumpek kuningan, dening cipta
nirmala, aku puyut ta mpu brahma dwala, tan kocapan mpu tarub di pradesa marga
wredi santane, kocapa arya pande ruktia ring jagat bangli tetep amande mas,
tucapa sang andiri ring jagat bangli apanlah i gusti parawupan mwang
29.b. i gusti
dawuh pamamoran, raris jagat bangline kagebug antuk i dewa tirthaarum sane
mapesengan i dewa ngurah pamcutan ring tamanbali, kasarengin antuk arine kalih,
sane mapesengan idewa pering ring nyalian, mwang i dewa gde pipindhi ring
pasagasa pagesengan, rusak seda i gusti parawupan kuciwa ring paprangan, i
gusti dawuh pamamoran bonglot saking bangli ngungsi desa camanggawon iniring
dening arya pande ruktia, ana arine pande ruktia ring desa timbul ngaran
30.a. arya
pande likub, tan olih basa ring timbul sinaru saru dening wwang ring timbul,
wkasan i pande likub sah saking timbul, ngungsi blahbatuh, nyawita ring i gusti
ngurah jelantik, kapatutan sawatek pande bratan sane patut ngamargiang yiga,
ping tiga sane arahina, 1, semeng, 2, sore, 3, wengi, saha nguncarang mantra
kayeki (mantra tidak diposting) ikang mantra ping 9, ika waluya agni wijil
saking babaan sanga, ne
30.b. ngaran
baban sanga, song mata 2, song cunguh 2, song kuping 2, cangkem mwang
payupasta, silit, punika ne ngesong salwiraning ala ne ring sarira, sasampune
gsong awane ayudang antuk toyane ring raga, saha mantra (mantra tidak
diposting) uncarang ping 9, wusnia tlas muwah mantra (mantra tidak diposting)
tlas yogane puniki laksanakna rikalaning amande, yan makarya sanjata mantrani
prabot, mantra agni (mantra tidak diposting)
31.a. mantran
sepit (tidak diposting), mantran gandu (tidak diposting), mantran penges (tidak
diposting) mantran kikir (tidak diposting), mantran gurindha (tidak diposting),
mantran pangidupan uyah (tidak diposting)
31.b. (lanjutan
mantra tidak diposting), punika mantra anugraha saking majapahit, maka panglpas
mulihing batur kamulan, (tidak diposting), puniki ucapan pustaka bang
panugrahan bhatara brahma ring i pande bratan, sapa ugi yan sampun polih
ngubhayang palaksanan paplajahan puniki, saha utsaha dina tur sampun
mandhitain, punika
32.a. dados
muputang salwiring karya ala mwang ayu, ring sawatek pande bratan, yadiapin
sampun mandhitain ki pande bratan yan durung uning nglaksanayang ring pasuk
wtuning ne dados paplajahan, punika durung dados muputang karya salwirnia ki
pande bratan , iki panganggen mpu arya pande bratan, yan angupakara sawa kala
ngaben, surat ring patra rwaning pisang ikik, ing ring muka
32.b. tang ring
tunggir, bang ring bau tengen, sang ring bau kiwa, ang ring dada, surat panca
datu, nang ring timah, mang ring wesi, sing ring temaga, wang ring salaka, yang
ring mas, mas pinih luhur, timah pinih sor, surat plasa, a, sa, ba, ah, ang,
watek mpu pande bratan dados angangge wadah tumpang 5, yadin tumpang 7,
mapatulangan lembu, mabale salunglung, mapring, masanur, mapanbasan gung artha
16.000, malih toya pabre-
33.a. sihan
apayuk madaging skar mwang wija kuning, (tidak diposting) raris toya ika puter
ider kiwa, raris yogain, idep ikang sona kne mawak suci, kumpulang dadiang
abesik, i anggapati, i mrajapati, i banaspati, i banaspatiraja,ki marajapati
wehi ya tirtha, idep tirtha mijil saking siwadwara, swarania a, wusing matirtha
akon ya ngatehang atma sng mati ka swargan, katemu ring genah kawitane, tingkah
makarya tirtha pangentasnia, samangdane dadi
33.b. numitis
dadi janma rahayu, bwatang sadia yang pripihan mas, lumbangnia saguli,
panjangnia rwang guli, masurat dasa bayu, malih kalpika, 1, mirah sane becik 1,
podhi 2, bungkung mas mamata mirah, bawong payuk ika matali benang putih 12
ileh, payuk ika ukupin antuk dupa (mantra tidak diposting) malih tungkayakang
(mantra tidak diposting) 34.a. (mantra tidak diposting) pulang pripihan mas ika
mwang kalpika, mirah podi (mantra tidak diposting), pulang bungkung(mantra
tidak diposting), pulang ambengan mwang padang lepas (mantra tidak diposting)
yan 33 katih, yan 66 katih yan lewih 108 katih (mantra tidak diposting)
34.b. (lanjutan
mantra tidak diposting), mwah amuja caru (mantra tidak diposting), mwah amuja
kawitrama (mantra tidak diposting)
35.a. (lanjutan
mantra tidak diposting), linggihakna sang dewa pitara ring meru sanggar kidul,
watek pande bratan dados maulu kidul, apan batara brahma tetep langgeng
malingga ring daksina (mantra tidak diposting),
35.b. (lanjutan
mantra tidak diposting), mantra karo sodhana (mantra tidak diposting), mantra
manyapa pitra (lanjutan mantra tidak diposting),
36.a. (lanjutan
mantra tidak diposting), mantra pratista ngaturin sang pitra malinggih (mantra
tidak diposting),
36.b. (lanjutan
mantra tidak diposting), mantraning amuja ring pitra (mantra tidak diposting),
37.a. (lanjutan
mantra tidak diposting), mantraning amuja ring pitra (mantra tidak diposting),
37.b. (lanjutan
mantra tidak diposting), mantra wetarpana (mantra tidak diposting),
38.a. (lanjutan
mantra tidak diposting),
38.b. (lanjutan
mantra tidak diposting), mantraning amuja ring pitra (mantra tidak diposting),
rar39.a.
(lanjutan mantra tidak diposting), ngeka citta mwah tuntun sang sarwa bhuta
sahananing dalem ati, pupulakena ring antaraning pilis, tunggalakena ring
manusa saktine, manusa sakti nga, jiwatma, tlas mangkana tuntun sahananing
39.b. wadwa
dewane ring siwadwarane, gawakna ring antaraning pilis tunggalakena ring
jiwatma (mantra tidak diposting), ngupacara bajraghanta, tungtung bajra ping
lima padha misi
40.a. skar
(mantra tidak diposting),
40.b. (lanjutan
mantra tidak diposting), ikang ghanta sirati tirtha antuk skar tunjung (mantra
tidak diposting),
41.a. (lanjutan
mantra tidak diposting), iki ngaran palukatan tirtha gamana, malih pabresihan
(mantra tidak diposting),
41.b. (lanjutan
mantra tidak diposting),
42.a. (lanjutan
mantra tidak diposting),
42.b. (lanjutan
mantra tidak diposting),
43.a. (lanjutan
mantra tidak diposting),
is dagingin
toya (mantra tidak diposting) tutupin antuk tangan
PANDE TAMBLINGAN.
Kelompok atau komunitas Pande di Bali
telah jelas eksistensinya sebelum jaman Bali Kuno, tetapi mereka tidak
membentuk klan atau warga ataupun soroh seperti pada jaman Bali Madya, yang
meliputi kurun waktu abad XIII s/d abad XIV. Jaman Bali Madya berakhir dengan
jatuhnya kekuasaan kerajaan yang terpusat di gelgel sebagai akibat pembrontakan
Patih Agung Maruti pada tahun 1685 M.
Kendatipun belum terhimpun dalam warga
atau soroh, pekerjaan memande dikerjakan secara turun temurun oleh Pande saja.
Mereka pada umumnya mendapatkan perlakuan istimewa dari para raja, misalnya
dibebaskan dari beberapa jenis pajak, karena kemuliaan hasil karya mereka yang
sangat diperlukan oleh raja dan seluruh masyarakat.
Profesi memande dan komunitas Pande
telah muncul dalam: 1. Prasasti Trunyan A1, bertahun 813 S (Saka). Selanjutnya
keberadaan komunitas Pande bertebaran jumlahnya pada berbagai prasasti yang
dikeluarkan oleh raja-raja yang berlainan dalam kurun waktu yang membentang
selama tiga abad pemerintahan raja-raja Bali Kuno, seperti yang termuat dalam
beberapa prasati, antara lain dalam: Prasasti bebetin AI, tahun 818 S, Prasasti
Trunyan B, tahun 833 S, Prasasti Pengotan AI, tahun 847 S, Prasasti Batuaya,
tahun 855 S, Prasasti Sembiran AII, tahun 897 S, Prasasti Buahan A, tahun 916
S, Prasasti Batuan, tahun 944 S, Prasasti Bulian A, tahun 1103 S, Prasasti
Kehen C, tahun 1126 S, Prasasti Tamblingan A, tahun 1306 S, Prasasti Tuluk
Biyu, tahun 1306 S, Prasasti Tamblingan B, tahun 1320 S.
Dalam Prasasti yang di Pura Endek di
tepi danau Tamblingan yang ditemukan pada tahun 2002 yang lalu, tersebut pula
bukti-bukti eksistensi Pande di Bali, yang melengkapi bukti-bukti historis yang
telah kemukakan diatas.
Sumber
:
PANDE TAMBLINGAN
PANDE TAMBLINGAN
Katanya, Maha Semaya Warga Pande
(MSWP) akan membangun Pura di situs Pande Tamblingan. Setelah dilakukan
penggalian dan pembukaan lahan yang dimulai beberapa tahun lalu, maka pada
tanggal 22 Oktober 2008 akan dilaksanakan upacara Nasarin (peletakan dasar
bangunan secara niskala). Untuk itu diharapkan semua Warga Pande dapat hadir
memberikan doa agar pembangunan pura dapat berlangsung lancar. Pura itu sendiri
akan diberi nama PURA PENATARAN PANDE CATUR LUPUS.
Bagi warga Pande terutama yang berada di dekat lokasi agar dapat membantu pembuatan Pura ini, atau setidak tidaknya nongkrongin orang kerja.
Oh ya .. sekedar informasi, Situs Pande Tamblingan merupakan perkampungan Pande pada jaman Bali Mula. Merupakan pusat pembuatan senjata dan pertahanan Bali. Pada saat itu warga Pande sudah bisa membuat baju zirah anti gores, dan yang paling menakjubkan adalah membuat senjata yang membuat orang/musuh yang tergores langsung mati dan mayatnya menjadi busuk (maong) sehingga warga Pande disana dikenal dengan sebutan Pande Bangke Maong (Pande Mayat Busuk), walau beberapa orang menyebutnya Pande Bang Kemawon (Pande Merah Saja).
Oleh karena itu Bali tidak dapat dikalahkan oleh Singasari, walau sudah berkali-kali menyerang Bali. Namun akhirnya dengan informasi dari delik sandi maka pada suatu ketika perkampungan Pande Tamblingan diserang saat tengah malam. Saat semua penduduk tidur pulas. Perkampungan menjadi hancur, banyak warga yang melarikan diri, menyelamat keluarga, ada yang menyelamatkan prasasti, ada yang menyelamatkan pratima dan lebih banyak yang mati. Perkampungan hancur, Bali jatuh ke tangan Singasari.
Bagi warga Pande terutama yang berada di dekat lokasi agar dapat membantu pembuatan Pura ini, atau setidak tidaknya nongkrongin orang kerja.
Oh ya .. sekedar informasi, Situs Pande Tamblingan merupakan perkampungan Pande pada jaman Bali Mula. Merupakan pusat pembuatan senjata dan pertahanan Bali. Pada saat itu warga Pande sudah bisa membuat baju zirah anti gores, dan yang paling menakjubkan adalah membuat senjata yang membuat orang/musuh yang tergores langsung mati dan mayatnya menjadi busuk (maong) sehingga warga Pande disana dikenal dengan sebutan Pande Bangke Maong (Pande Mayat Busuk), walau beberapa orang menyebutnya Pande Bang Kemawon (Pande Merah Saja).
Oleh karena itu Bali tidak dapat dikalahkan oleh Singasari, walau sudah berkali-kali menyerang Bali. Namun akhirnya dengan informasi dari delik sandi maka pada suatu ketika perkampungan Pande Tamblingan diserang saat tengah malam. Saat semua penduduk tidur pulas. Perkampungan menjadi hancur, banyak warga yang melarikan diri, menyelamat keluarga, ada yang menyelamatkan prasasti, ada yang menyelamatkan pratima dan lebih banyak yang mati. Perkampungan hancur, Bali jatuh ke tangan Singasari.
Kelompok atau komunitas Pande di
Bali telah jelas eksistensinya sebelum jaman Bali Kuno, tetapi mereka tidak
membentuk klan atau warga ataupun soroh seperti pada jaman Bali Madya, yang
meliputi kurun waktu abad XIII s/d abad XIV. Jaman Bali Madya berakhir dengan
jatuhnya kekuasaan kerajaan yang terpusat di gelgel sebagai akibat pembrontakan
Patih Agung Maruti pada tahun 1685 M.
Kendatipun belum terhimpun dalam
warga atau soroh, pekerjaan memande dikerjakan secara turun temurun oleh Pande
saja. Mereka pada umumnya mendapatkan perlakuan istimewa dari para raja,
misalnya dibebaskan dari beberapa jenis pajak, karena kemuliaan hasil karya
mereka yang sangat diperlukan oleh raja dan seluruh masyarakat.
Profesi memande dan komunitas Pande
telah muncul dalam: 1. Prasasti Trunyan A1, bertahun 813 S (Saka). Selanjutnya
keberadaan komunitas Pande bertebaran jumlahnya pada berbagai prasasti yang
dikeluarkan oleh raja-raja yang berlainan dalam kurun waktu yang membentang
selama tiga abad pemerintahan raja-raja Bali Kuno, seperti yang termuat dalam
beberapa prasati, antara lain dalam: Prasasti bebetin AI, tahun 818 S, Prasasti
Trunyan B, tahun 833 S, Prasasti Pengotan AI, tahun 847 S, Prasasti Batuaya,
tahun 855 S, Prasasti Sembiran AII, tahun 897 S, Prasasti Buahan A, tahun 916
S, Prasasti Batuan, tahun 944 S, Prasasti Bulian A, tahun 1103 S, Prasasti
Kehen C, tahun 1126 S, Prasasti Tamblingan A, tahun 1306 S, Prasasti Tuluk
Biyu, tahun 1306 S, Prasasti Tamblingan B, tahun 1320 S.
Dalam Prasasti yang di Pura Endek di
tepi danau Tamblingan yang ditemukan pada tahun 2002 yang lalu, tersebut pula
bukti-bukti eksistensi Pande di Bali, yang melengkapi bukti-bukti historis yang
telah kemukakan diatas.
7. mangkana wakya bhatara, muli
antarlina pwa bhatara, umantuk ing kahyangan tolangkir. nahan prastwaniya
nguni. katakana sira bang bali bangsul muwah, sasuksman ira bhatara, tan pira
magirang tuwas wetning sampun uwus kinasungan anugraha, byakta salila pwa sira,
nanging ana kari sangsaya ing manah, praptin ikang wong airlangga amuru, ya
etun ing sira muwah anusup, abayagan madyan ing kanan, annuli irika pwa sira
anatunaken padukuhan, purwan ing giri kehen, apan atisayang tistis asamun. yan
pra kunang lawas oneng padukuhan, sayan akweh wong ungsen ungsen prapta, jenek
pada agawe kuwu, celaki-bi, pada atisaya amabekin, ginawe janggala muwang
sawah. makadi anangukaen desa pakraman, wekasan wus dadi ikang desa, ya etun
ing ingaran ika tinewaken, mangke ngaran karangsuwung. mangkana caritaniya
nguni. kunang apan uwus genep ika desa pakraman, tapwan waneh sira kapwa bang
bali bangsul, maka kapalan ing ngara krama. wekasan angalap ta sira rabi, to
sing pulina bali, maring karangsuwung, ye maka wredyan ing wangsa, prati
santanan ira wekas. mangkana kalingan ika, rengakena kata sekarang. (mantra,
tidak diposting). renga ta carita waneh, ana pwa ya wuwusan ing kuna, abhiseka
dalem ngaling, saha panengah dalem kemoning, sira kaputra de bhatara brahma
wijil ing payogan, umetu saking sariran bhatara catur muka, ya etun ing anama
dalem kemoning, sira ta jumeneng ing bali aga, katekeng nusa kambangan. pira ta
lawas dalem kemoning amukti, i wekasan tumuli sira anuwuhaken wija, kakung
swiji, listuayu paripurna, abhiseka dalem sukahet. kunang lawan ira dalem
sukahet amukti, wekasan naler pwa sira asusuta laki sawiji, paripurna ring
rupa, sira ta apuspata dalem dhibyoma. sira dalem dibyoma malar anuwuhaken
susuta, laki laki paripurna, apuspata sira daelm kilap, saha panengah dalem
nusa. sira dalem kilap prasida nggemira titis dalem ngaling ing uni. nahan
kacritaniya ring usana, ya kaweruhankena. sangmangkana.
8. wantukane tang tatwa, cinarita muwah, nguni sira bangkara, asuta pwa sira, kang apenelah sutan mantra, ya kang kapingarep, malinggam ing nagara airlangga. kunang sira suta mantri, masantana pwa sira bang bali bangsul, ri wekasan, masantana satrya surya. muwah satrya surya masantana pwa sira satrya pempat. sira satrya pempat masantana sang arya tatar, maibu ayu ngurah kembang kuning. kunang sang arya tatar, neher arabi, apuspata i dewa dandang gendis, i wekasan tumuli asantana sira ingaran patih bali, i wekasan angalap rabi asantana pwa sira gunung nangka. kunang sira wesya gunung nangka, tumuli angalap rabi, asomahe karnawen brit. pira ta kunang sih sira akuren, anwekan raga raras ing paturon, ri wekas santana pwa sira enem diri jalu-jalu paripurna. patunggalan ing ngaran, kang atwa ingaran pwa sira i pande bang, i pande gading kang jaruju, ingran i nyoman gebug basa, muwah sang ing wekas, ingaran i ketut pasangan, muwah sira sang ari apenelah pwa sira i pande cameng, muwah sira sang ing untat, ya ta ingaran i pande kapuji ring bali bangsul. sang mangkana samodayan ing sutane sira gunung nangka, awetu saking abibi brit, mangkana kalingan ika. ya ta prakanggene sing bangsul, ayapa ta i pande bang, i pande ireng, i pande gading, apan sira kang katiga, pradnyan sirang aji, angular dasa sila, weruh pwa sira lawan nya winaya. nahan kalingan ika maka nguni, apan sira sadaya, mula paterehan bang kabrahmanan, maka kumaliliran sang mpu sandang suwungan nguni mwang mpu buhung buhungan, titis ira de paduka bhatara brahma nguni, tekwan apan sira bang kabrahmanan kayogyana ta sira mahening hening, anyaluk kabrahmacaryan. mangkana kayogyan ika, sapratisantanan ira kabeh. rengan pwa iki, inguni ena ling ira bhatara brahma lawan sang bhujangga brahmana, ksatrya, wesya, kita sadaya, rengwakena udesan ing ngulun mangke, wetune sira apande abang, sang akewen de sang ratu mangke, amawang rat, mula tistis ing ulun, mangke kita sadaya aywa predo lawan santanan ngulun. kunang yen sira predo, kang sinalih tunggil, tan wun kita kena sodan ing ngulun, susud ing pamuktyan, katekeng sang para punggawa.kengetakena pawarah ingulun mangke, ingulun bhatara brahma, apan ingulun prasida nyantanayang kita kabeh, awatek ing brahmana bhujangga, ksatriya, wesya kalinganiya, upamaniya tunggal. Mpu Brahma Wisesa...
9. i pande gading, apan sampun kapratista munggwing gegaduhan, ya ring piagyem, mwah ana larangan ing inghulun, bwat linuputanken, lwirniya, yan hana santana ingulun sisip, orat pati, kayogyaniya wenang tundung salok. kunang yening sisip danda artha, ye wenang tundung salok, muwah yaniya sisip yogya tinundung, ya ta yogya kasinampurakena, mangkana kawenanganiya, aywa predo. kaweruhana iki muwah, kayogyane gegaduhan ya sira apande bang, sayogyane akahyangan gedong sinapa, kalinganiya, palinggihan paduka bhatara ring luhur, pajenenganiya, gedong sinapa. mwang parahyangan kamimitan rong tiga, mwang kamimitan rong tunggal, saha taksu, makadi sanggar padma, ya tam aka utamaniya, kang sinangguh pajenengan, nga. sinapa-sinapa aywa ngiwangin, mapalakena sodan ira sang hyang sinuhun. kaweruhakena mangke mwah, niyata nimitan ing sinangguh i pande bang, i pande ireng, ipande gading, ya ika pidartaniya, maka jatiniya saking paparaban. upamaniya kaya i pande bang ngaraniya, kang sinangguh prakangge dening dalem nusa. angamong tirta pawitra, makadi angamong saraja druwene, druwen ira dalem nusa. mangkana kapradataniya. kaweruhana muwah, nimitan ing kawitaniya sira pande bang, sah saking majapahit kapwa nguni, turun maring bali, angungsi kakinik ing bali kidul, tumurun pwa maring silayukti, jumujur angalor, awasana pwa sira maring swecapura, nga, gelgel. irika ta sira pande bang angawit anangunakena kahyangan dalem, puseh, bale agung, etun ing sira pwa kayogya maka jan banggul ring kahyangan tiga, makadi dalem, puseh, bale agung, ya etun ing aparab ki panyarikan. i pande ireng, kunang i pande gebug basa, i pande gading, yapwan angamong lungka-lungka, maka nguni angamong toya pawitra.
10. ya ta malih panugrahan dalem, i pande bang sira pamangku ring pamarajan, ya etun ing kapuji maring bangsul, maka pangulun ing desa ring bali bangsul. i pande bang, i pande ireng, i pande gading apan sira treh ing kabrahmanan, etun ing yogya mahening hening, manyaluk sasanan ing kabrahmanan twin kabrahmacaryan, wus saking panugrahan ira sang hyang brahmagni, atindih maring gagaduhan pyagem. nihan malih kaweruhakena jatiniya tunggal sowing-sowang, ki pande bang, i pande ireng, i pande gading, i pande gebug basa, tuhu sakeng paparaban muniya pande bang. kaweruhakena malih, uwus ta sinidhikara lawan wah, apan bibiniya saking wit brit nguni, ya maibian ing kabina bina pratekaniya, ulih bibi kapratekahin, katuturaniya, nga, nyawina. mangkana caritaniya, uwus kaprasapta ring pyagem jati, satindak tandukniya i pande bang, ki pande gebug basa, apan sira prasida prakanggen dalem mapuri ring klep, angamong salwiran ing raja drewe, yadyapin salwir ing katumbas mwang ngastiti ring kahyangan. apan dalem prasida ngawiwenang pati kalawan urip. yan ring puseh prasida dharman ing jagat. kunang yan ring bale agung angamong salwiran ing who-who, mangkana kajar ing aji, ya etun ing gemuh ikang nagara karma. kunang sang anyakra gumi, wenang ngastiti kaluhur. sang pamangku ngastiti ring kahyangan, ring pangulun ing desa. mangkana kayogyaniya, nimitan ing jagadhita tang buwana, apan tan waneh margan sang ratu lawan ikang loka. tan bina kaya lawan acala. luwir pendah sang ratu ukir mageng, ikang jana trenaniya, etun ing kadbhuta, apan sang ratu rumaga singa prabhu, angamit ikang wana ukir aman ikang bhuwana pinaka alas. mangkana padan ika, apan saheka praya maguru siwa, tangeh yan wuwusan, mangkana patemat ing sasana sang ratu ing yawa rajya, nga, majapahit. kunang yan ring bali bangsul, warahakena mangke, sang ratu mayadenawa, uwus mangkana ratu masula masuli, tumutur sang ratu bedahulu, pegat mangkana, sang ratu samprangan, dalem kepakisan. mangkana kacritaniya sang ratu ring kuna bali rajya, wakena talin ing pangrenga.
11. Ring usana sapenyeneng ira dalem
mayadenawa ring bali rajya, dadi pegat aci-acin ing desa, ngatemwang ring
luhur. Dadi apunpun awatek bhatara ring bali lawan sang para bhagawan, tan
waneh pragonitan ira dening pegat ikang pangaci. Apan wimoha de sang ratu
mayadenawa, pada kroda si bhatara ring bali, makadi bhatara ing tolangkir,
lunga maring jambu dwipa. Tan katan margan bhatara. Wuwusan sira mpu kuturan,
lunga amarah marah desa, asing desa kaparanin, adadawan akarya laluputan mwang
gagaduhan, prasida amatu tampagin lwirniya, tan yogya anglali ngastiti ring
kahyangan. Kunang yan lali angastiti kahyangan, makadi ka gunung agung, ya kena
sodan ing dewa. Gelis ikang tatwa carita, tumuli kagebug sang ratu bali sri aji
mayadenawa, de watek dewa-dewata, makadi bhatara indra. Enti ramyan ikang yuda,
yaya sagara apagut, nempuh lambung ing acala, dening kawiran ira patih kala
wong, angadwaken bala. Etun ing tan pengen kweh ikang pati, yaya gunung kurapa,
asaharaswanita, tengeh yen wuwusan ikang laga. Apan sampun kapratista munggwing
usana bali. Mangkin gelis ing kata carita moksa pwa sira raja mayadenawa, pejah
I kala wong kena cinakra de bhatara indra nguni maring pangkung patas.
Nimitaning ana tahulan I panguluning jurang patanu kena sinapa de bhatara
nguni, mangkana caritaniya. Kunag ri wus ing perang, ye etun ing ana tinawaken
mangke, gagaduhan mwang laluputan, awig-awig, jajeneng, jaksa, batu tumpang.
Sawusan rundah tekeng Negara bali ring usana, pada sampun umungguh maring
lepihan, raja purana mwang gagduhan kaliliran.uni tinewa mangke, sahanan ing
agung alit, taton kawenang angladin, ngastiti mwang angaci-aci ring sad
kahyangan, apan lewih upadrawan ing desa, ana kalingan ika. Kaweruhana malih
kang sinengguh kapuji, babali ring kahyangan, asrama araman, rejang, tabuh
swara, renteb swara, kalinganiya iku uttamaniya, ring sad kahyangan,
papaundutan utawi papendetan agung alit.kunang kacarita ring ling ing
pamancangah, sira ki pande ireng, I pande gading, ki pande gebug basa nyamput.
Kacarita I pande abang masantana kalih diri, laki-laki paripurna, patungalan
ing aran kang matuwa ingaran I pande sakti, kang ari apenelah I pande bagus.
12. Mangkana saprati Santana Ki pande bang. Katakana sira I pande ireng, sutan ira jalu sawiji, listuayu paripurna, ya apanelah I pande cameng, memper nama sang bapa, ya kinon de aji angamong taman. Nguni muwah ki pande panyarikan, asuta ta pwa ya 3 wiji, jalu jalu paripurna, tan katakana tekang wadu, atunggalan ing aran, kang panwa ingaran pwa ta ya I wayan pung, kang panengah ingaran I made truna, tan sapirapekik ing warnan ira, yaya betel ing surat, ya ta pwa ki made taruna kinon de aji angamong siwa, pangawin mamas mas. Kunang kang waruju inaran pwa I nyoman liyat, pantes pwa sira ingaran mangkana apan sira bagus, celang yaya kidang anongklang. Katakana mwah I pande gading, asuta pwa ya 2 wiji, kakung paripurna, kang panwa ingaran I wayan sahib, weruh ing naya winaya ta pwa sira, kang ari inaran I made sepit gunting, pangeran pwa sira, kuncrit ira panjang. Kunang sira I wayan sahib, imnugrahan ya de sang amawa gumi, angamong palinggihan sri aji. I made sepit gunting angamong tirtha pawitra, maka padyusan sang amawa gumi. Samangkana samodayane prati santanane kabeh. Sampun sira mawreda, tineher pwa sira brata, ahening-hening anyaluk brahmacari, ngaliyon angungsi rasan ing don, apan sira ki pande bang maka cudamaniyan ira kabeh. Mangkana kacritaniya. Kaweruhana muwah, I pande panyarikan, ki pande cameng, I pande gading, ya pwa tunggal bibi pwa sira, marapwan para Santana pada weruh lawan kawongan ira kawekas-wekasan. Nihan waneh, apan sampun pada adudwan-dudwan gagaman, kinugrahan de sang amawa bhumi, tumuli ananguaken panti, maka palinggihan ira bhatara kasuhun, kayogyaniya angangge pahica panugrahan bhatara nguni makadi kawitan. Siningsung de sasanak ira kabeh, dadiniya nora kabajrawisia de bhatara. Apan sampun putus ing wara nugraha sami, kapratista munggwing lepihan prasasti, nga, piyagem.
13. Sinungsung dening prasantana
sanak ira sadaya, katekeng pratisantana kawekas wekas, turun tumurun, aja
angimpasin, wetning dahating utama, sanmatan bhatara kasuhun, kaya iki, mahurip
gedong sinapa, waspadakena. Kaya iki delengana panyungsungane sira pande bang,
maka pangastawan ira pande bang, ngastiti ring kahyangan, tan sah angastawa
sang sang rumaga atisayeng lewih ing adnyana, makadi paduka bhatara kasuhun
mwang pagniswaran, saking pahican ida bahatara kasuhun, ya ta kaliliraniya
wenang panayuhakena don jati. Kunang pujawaliniya, ngatiban, kalaning
purnamaning kapat. Ngastawa ring gedong sinapa, sareng sapratisantana
samimangawit mangawit ri pahyangane mwang pagniswaran, mapareng pahican ira,
sang aparab mpu lulumbang, duke nggawe tang piyagem, ya iki ne yogya tindih
maring kawitan maka pangarep agniswara. Makadi gedong sinapa, embaniya
delengakena aywa ngimpasin winwaspadakena. Tingkahing kahyangan aja angiwangin,
den pada pratyaksakena rupaniya mwang wawangunaniya, ya delengan den pasti,
maran sampun angawu awu...mantra tidak dipostig.
14. Mantra tidak diposting.
15. Mantra tidak diposting. ….niyan kaweruhakena prastawaniya, marman ing ana tinama pahican ira mpu lulumbang, tinawaken mangke maring jawa bali bangsul, nihan pwa takicarita. Nguni sira mpu lulumbang, duk sira kabanda saking pangutus ira sang prabu airlangga, apa dumehniyan, sawetning sira mpu lulumbang, wanged ing akarya lalandep, nguniweh sarwa praboting manusa,lewirniya blakas, timpas, madik, kandik makadi tambah, kikis, kang sinangguh prabot kabeh, awasana ta ya nimitan ing wadwan ira sri aji airlangga, aperang lawan sanak amisan, miwah kadangiya tunggal.
16. umewuh ta sira sri aji
airlangga, yan angrasana ulah ring janapada wetune ana karungu de sang prabu,
mimitaniya sira mpu lulumbang akarya lalandep, etun ing ikang bale aperang.
mangkana kalingan ika, marwan ing pwa sira mpu lulumbang, akon binandakena,
sinakit nakit pwa sira, tur giningsiraken ri salwan ing adri wetan, nga,
galogor, katekeng saprabotniya palu, akarya lelandep sadaya saha timpas,
blakas, prasama kinon anggerit, umawa maring galogor. mangkana ta caritaniya.
ana sutaniya de mpu lulumbang sawiji, atisayang malewih , abhiseka pwa sira mpu
bhujangga kasyumanis. duk ing mangkana, sira bhujangga kayumanis, tan ana ring
pangrehan, kalah ira anangun tapa, ayamakena sukaryan ira, apande besi. yan
sira ana ring umah, meh bubur nagara airlangga. tekwan muah mimitan ing sira
mpu lulumbang, kena binanda pasa, saking wawadul ira, nga, sinangguh weruh,
umaturakena lawan sang prabu, marman ing sang sri prabu anadi ta sira kroda,
akon binanda pasa sira mpu lulumbang. kunang ature sang sengguh weruh lawan
sang prabu, purun angapituwi, tahu sira mpu lulumbang, angwangunaken perang
wadwa sang prabu apan sira tan pegat akarya sanjata, ya dumehniya sang prabu
kroda. mangkana kalingan ujar nguni, dumeh sira mpu lulumbang binanda. yan pir
lawas ira sang mpu lulumbnag binanda oneng galogor, apan panindan ing atitah,
dadi katakana sira sang prabu lara gering tan wenang sinambat. telas sahanan
ing para osadi, para sadaka sakadi danghyang purohiton ira ananbanana sira, tan
ana anarasin, atisaya umewuh ira sang prabu tan sah sumenel ing purakreti, kaya
awewah-wewah latan ing sarira, tangeh yan wuwusan. katakana sang tandamantri,
makadi rakryan patih angabehi, parabekel, ahum maring pangastryan agung, pada
aptya umaraka sang prabu, sawetning sanghulun umangehaken lara tibra. sapraptan
ira kabeh anembah i jeng sangulun. ling ira sang prabu: “prapta kita kabeh matrin
ingulun, lah alungguhu kita sadaya”. anembah sira rakyan patih : “sadaya paduka
parameswara, wineh awelas during marma asih”. ling sri aji : “duh..tuhu kapo
kadi ling ta kabeh, lah pada rasankena, ndi ana maka usadaniya”.
17. Umeneng ta pwa sang para tanda mantri kabeh, tan asuwe laju ta pwa sira kruna patih umatur : “singgih pakulun paduka parameswara, ksamakana atur patik aji, yaya kadi anasik ing jaladi yen kopama, wetning apti papunguwa”. Ling sang prabu: “aywa kinubdeng manah, warahan ngwang duga-duga, lugraha ingsun, aparan tinarka denta”. Atur kryan patih; “pakulun paduka prameswara, yan cinipta dening ulun, nimitan ing tan an arena sih lara paduka prameswara, Manawa wetning mpu lulumbang, binanda pasa, apan ila-ila anandana sang putus. Mangkana jar ing aji”. Kapinih tuhu dening sang para mantra sadaya, apan misinggih ature I senggu weruh. Ling sang prabu : “kaya ujar ta sadaya, po kita patih konen mangke, pun senggu weruh, lumakwa adan sinanmata lawan ksama, umarekang sang mpu lulumbang, aninggalakena bandan ira lawan aminta pinrayascita panglepas ikang sabda”. Anembah sira rakryan patih, aminta umuwit, neher lumampah, tan konengeng lampah nirang marga, saru praptaring pagrehan sang senggu weruh, sinapa dening ki senggu weruh: “dating pwa sira rakryan, yaya aprana-gati”. Ling ira rakryan patih: “singgih nimitan ing ingsun dumateng ing senggu mangke, manira kinon de sang prabu, didiniyan sira lumampah, aminta ksmakena lawan sira mpu lulumbang, mareng galogor, lawan sira senggu weruh, apan sira senggu weruh, nimitan ing binanda, wenang kita anguculi bindanda, makadiniya aminta prayascita, anglepasaken mala, daera kita weruh aminta-sanmata. Kunang yan tan warasa sang prabu, kita maka paselangniya, teka wenang linebokaken maring samudra, dosane awadul, lah mangkata ta mangke”. Pan mangkana mulingga pwa tingal ira sang senggu weruh, mitahan ring baya, tar wihang pwa sira kinon, naher sira lumampah, sesek ikang swacita .” paran ta den ingwang mangke”. Tan katakana lempah irang awan, angelis ri kahanan mpu lulumbang. Kunang sapraptan ira yaya kahisin-isin pwa sira, aneher umatur lawan sira mpu: “singgih mpu ku daweg kasmakena manira, aneda luputa, geng rena sinampura de sang maha mpu”. Kunang ling ira sang maha mpu: “sadera pwa kita, rasanta tatan ana wihang”.
18. cintya maha prabawang tekang
adnyana, tan kahanang maletuh malilang kaya madya ing udadi. irika sira senggu
weruh umatur muwah : “singgih sang maha mpu, pasang tabe manira, yan
anguculankena mangke banda sang maha mpu”. nuli tinatas tekang pasa, malilang
luwir sinapwan, cita sang maha mpu, tan kahenan maletuh, nanging tan surud
kapwa sira nangunaken brata, ayoga samadi, kadi ring nguni, tan sah apande
wesi. mangkana kalinganiya ri sang mpu lulumbang. sira senggu weruh ta ucapan
mangke, tan mari pwa sira, ana maka irang irang ing sanah, ya etun ing sira
sang senggu weruh, sgrehan katekang sira rabi, amurang-murang sah saking nagara
jawi airlanggya, anyujur angungsi nagara bali, nahn kalingan ika.wuwusan ta
sang prabu muwah, sang angamong lara tibra, sasampun ira sang mpu lulumbang
inuculan saking bandaniya, kewala ana samatra, kadi maron pwa laraniya,
sadidik, ya narman ing muwah, kinon sira rakyan patih lumampah aneda ksamkena
lawan sang mupu lulumbang, maka aminta prayascita.matirtha, maka sudhan ing
lara pataka. tan lingen lampah sira rakyan patih ring aran, agelis prapta ri
kahanan ira sira mpu lulumbang. atur rakyan patih: “sadaya maha mpu, manira
kinon de sri aji, aneda tirtha pawitra, maka sudhayakena lara sang prabu, apan
sang prabu, tinekan lara bara, gering tan kena sinambat, mangke tulusakena
dreda asih sang maha mpu, aningalakena lara sang prabu, amak prayascita ira,
manira kinon lumaku, aneda ksamantawyakena”. ling ira sang maha mpu maha
pandeya mpu lulumbang : “sadya ki gusti, aja adadawan, weruh pwa kita ingsun,
sotan ing kawana. nihan ana talaga tan embah, tan palwah, ana ta iwakniya
sawiji oyeng madyan ing kanana, ika nga, tirtha pawitra, yam aka sudayakena, ya
ta papametakena mangke”. neher lumampah rakryan mareng madyaning kanana, wasana
kapanggih tekang ranu, tan simpang kaya ling sang maha pandya. ring telenging
ranu, shiai kunapan ing wang sawiji, sedeng amis durganda atisaya, kapwanta
sira andudu, niscaya sira animbana, malar tinibakena
19. wetning gng takutniya mintya ujar, tan dwa lumarisa anglintang awan, kapanggih wangken ing asu maring awan, aneher tinibaken tang tritha ring wangken ikang asu, awasana mahurip ikang asu tur malayu, sinarwi anyakal. irika tuwase rakyan patih, katekang wong sira madya, tumon kamahatyan tirtha, muwah sira mawantu, apti anata tirtha muwah, dadi katemwa tirtha malih. ya marwan ing awali sira muwah, ri kahanan sira mpu lulumbang, awaran swajatin ing laku, adyata lingniya nihan “singgih pasang tabe ya ta manira mpuku, anulake manira mangke, sawetning kahinan ing pwangulun, ya tirthawehsang pandeya kang pinet don ingwang wahu, telas tan ana kari samatra, tiniba de pwangulun ring dalan, apan ana wangken ing asu katemu, ya pwa tinibaken manira, mangke de palaba adnya sang pandeya, asungakena manira tritha sawah, maran ana katura ring sri aji airlanggya, maka panyudan ing mala” sawur sang mpu lulumbang “sadnya ki gusti, walwi mantuka mangke, umaturakena lawan sang prabu, tan ana tirtha mwah, waras juga sang prabhu” nuhal ling ira sang maha mpu lulumbang, umedal ira rakyan patih, aneher sira amwit mulih, tan lingan pralampah nira, saksana dating pwa sira maring kadatwon, anembah ing aji, katur saparipolah ira nguni, makadi ling ira maha pandeya, tusta rena sri aji angrenga tan ana simpang kadi ling ira sang maha mpu, tan anganti tigang deniten, waraas pwa sang prabu kadi nguni, malilang tekang adnyana. tekwan sawaras ira sang prabu, tan sipi magirang twas ing jana-loka, sapunpunan ing airlanggya.yan kari pwa senggu weruh oneng yawa daha, meh linara-lara pinejahan, mangkana caritaniya. yan pira kunang lawas ira sang prabu, sampun awaras amukti restin ing kahyun, ya nimitan ing ana arsan ira agurwa lawan sang mpu lulumbang, apan atisayeng acintya maha prabhawa. tumuli sira sang prabu inuring dening bala mantri, lunga mareng pasraman ira sang mpu lulumbang. tan katakana lampah nirang awan, sadateng nira, kagyat sang maha mpu tumurun kapwa sira, inaturaken sang prabu alungguha. kunang sampun sira samalinggih, anapa napa sira sang dwija, wetning prapta sang prabhu, kaya ya pranagati.
20. ling ira sang prabu “singgih
sang maha muni, tan iwang kaya andika sang maha muni. wetning anak ira dating
marangke, tapwan waneh anak sang maha muni, aptya aneda sinanmata asurud ayu
lawan pada sang maha muni, tulusakena dresashita ri kadi mami, tinapakena
mistaken ing ulun, maran ana sih wara nugraha kalan ing ulun mangke”. sumahur
ta sang mpu lulumbang “sadnya ta sri parameswara ulihakena tang hredaya aji,
tan kawenang kadi ki prabu asurud ayu ri hong manira, tan lingen lawan ala ayu
ing praja, apan kramaning kadi kita prabu, angungsir suka wibhawa, tulya
angungsi wisya ya pinahan juga rumuhun, apan dharman ing kadi kami amagehaken
kanisresrayan, wenang aninggala kadaton, mangkana ulah ira sang menget ring
sarira”. “sandya sang muniswara, dyapi mangkana kaya linganta, aninggalaken
kadaton, manira maneda bhawa cakra sang muni”. umatur sang mpu lulumbang
“singgih sang prabu, yen kedeh karsa parameswara, brahmana aji tumut kaya
linganta, apan sakeng wara nugrahan sang prabu asewa ayu. anging darakakena
manahta aywa ima. anak sampun angiringa manka payun ikang alapakena.” wekasan
ana ling ira adi guru, apa ta lwirniya nihan “duh nanak mami sang prabu,
rengakena udesa kami mangke, kita nanak akonakena de ramanta, ayoga mangke,
anyatosangapa ri nalwin ing kidul, nihan kramanta ayoga mangke”. atur sang
prabu “ aneda ngiring ranak maha mpu”. neher tumuli sang maha muni ayoga, tan
kurang ing parikrama, sauwen denira ayoga. tatan ana pawarah sang sinuhun lawan
sang pinaka sisya. alama denira sang prabu, anganti anyantosagama maring salwan
kidul, malar tan ana ling sang maha muni. ya etun ing umarek lawan sang adi
guru, laju pwa sira umatur “sadnya sang maha muni, aparan etuniya tan ana wara
nugraha sang sinuhun lawan kadi kami, anggen pwa den nanak ira anganti”. ling
ira sang maha guru “pamuliha ta kita nanak prabhu rumuhun, ana panugrahan sira
raman ira”. apan mangkana umantuk sang prabhu mamwat ing sang adi guru, neher
sira lumampah iring-iring ing bala mantri.
21. tan koningang lampah nira ring awan, agya prapta aneng pasaban, tumuli araryan, inuring-iring bala mantra ri baneng taru wandira areneb, apan irika kayogya pasayuban ing wang kapanasan. tan lingen pagonitan asya krana sang prabu lawan sang mantri, wekasan ana ling sang prabhu : “ai patih lah rasanana mangke, umarek lawan sang abra sinuhun, aneda lugraha”. tar wihang pwa sira rakyan patih kinon, amwit tumuli mangkat, saha anunggang kuda, saru dera lumaku. tan koninga lumampah ira sang pinaka duta, katapakena sang prabu lawan lebar tangkilan ira , sang mantra pada angungsi kuwuniya sowing-sowang. kunang snag patih mantuk ing pura, sinungsungan de para biniyaji, tan lingan margan ira pasotan ing ratu mahotama. katakana mwah sang pinaka duta, sadateng nira laju pwa sira umatur lawan sang adi guru “pasang tabik pwa sang patik maha dwija, wetning kinon umatura de sang anak, aparan nimitan ing duran ana sinanmata sang maha muni, sukma cintya lawan sang nanak”. asemu kagyat sang adi guru, ling ira “aih..patih uwus ana panugrahan ingulun lawa nanak prabhu, kunang yan i nanak predo, ana taru waringin aneng pasaban, ya takwanakena paweh manira”. sumahur ta ya apan dahat ing mapingit, lah patulakakena mangke. garjitata sang patih, tumuli amwit kapwa sira, walwiya mantuk ing pura. sadateng ira kang patih, umatura lawan sang prabhu “singgih paduka parameswara, ana rakwa sampun paweh ira sang abra sinuhun, dumatanga sri maha raja aken tumanyakena kang taru waringin”. ling ira sang prabhu :huh..yan mangkana, daran paparanga tumakwena tang taru waringin”. tar wihang kapwa sira. tumuli mijil sang prabhu, inuring de rakyan patih, tinakwanan tang taru waringin, sumahur sang taru wandira “yan sampu anan ing pasung sang pandya lawan sang prabhu, aywa sangsaya, uwus tiba ring angga sang prabhu, aksara tri tatwa juga.
22. mangkana linging taru waringin, tan sipi suka sang prabu angrenga tumuli mantuk umanjingeng pura. mangkana kalingan ika, etuniyan ana pasung ira mpu lulumbang lawan sira pande bang, tinami de saprati-santanan ira, tinewaken mange. nihan kramaning anglepasaken ring kamoksan ri kalaning kapejahaniya, lwirniya : tirtha-tirtha ategen, madaging paripih, mapangelem mas (mantra tidak diposting). iki pinulah, ma, ping, 3, lewih panyadma kajarniya, sekala niskala. puput ring mantra pabresihan sang hyang tanu, tan liyan ida sang hyang kasuhunan, asung panugraha iki aja wera. apan dahating mahotama, sama lawan wedha, wedahan ira sang patut ing sang sujana, maka pangesengan, sarana prapak kloping nyuh gading. elingakena gagamane dening pande bang, angrasuk, paniwin ing mamande bang ing nguni, dumehniya tan kayogya angiwangi gagaman. tan yogya nggamayang ne tan yogyagama, kengetakena tutu raja lupa. kengetakena mwah, panganggeniya, kalat porong, satus akutus, yapwan kayogyaniye, panganggeniya i pande bang sarwa epo sarwa petak. kunang ala ayu karyaniya pupute ring pangabaktyan. kunang mwah yaning puja wali ring pangabaktyan, maka utamaniya nyumpna, mangko kayogyane, kraman ira sapra-santanan ira sang mpu buhung-buhungan, pamatolan pwa nggeh ira, tinewaken mangke. mwah saturun-turunan sang mpu sandang suwungan, ya nedel pwangguh nira tinewaken mangke. sira ta sang karwa, maka pralinggan ing munggwing pralapita, sira ta kinanugrahan de batara brahma, tumutur katekeng prati-santana tinewaken mangke, anggaduh karma-kala kahuripaniya. makadi angaci-aci gedong sinapa ring kahyangan, aguru tiga, aguru tunggal. puput pangacine ring gedong sinapa duluriniya, gunung agung, gunung lebah
23. wenang ta sira anuhur dangacarya, angaturaken amutus aken karyaniya samatuh ing kahyangan, urip katekeng pati. mangakana pangurahan ira, batara brahma, aywa predo, den paleh-palehan, aywa angawadanan, apan kita santanan ingulun, tuhu titis ira bhatara brahma. rengan ta malih, sira mpu buhung-buhungaan, amredyaken santana, wekasan turun pwa wangsan ira dadi pamatolan kaprabalian ira, ana wijil ing kapurusan de pamatolan pwanggeh ira, sira inaran patih bali, ya ta mijil ing kapurusan, nga, atisaya kadibyan ira, sarwa sastra suksma, telas karuhun pwa den ira lwirniya: kasunyaten mwah japa-mantra, puja, sloka, sruti, apan sira kadyatmikan sira patih bali bang kapwa sira, maka nguni sira ta mawa panugrahan kaliliran ira iki. pustaka purana, maka unggwan ing hyang widhi. pustaka purana, pahider-ideran. pustaka kaja. pustaka paryagam, pustaka sloka sruti. pustaka gong pangkur, gong sinoma gati. ana malih wirama masahih sasolasan, ya maka marga sapta marga. mangkana margan ira paduka batara brahma, tumutur katekeng pratisantana, santana kayang wekas ing wekas delaha, satereh tereh mpu buhung-buhungan, makadi mpu sandang suwungan, kang sinangguh wangsa pamatolan, mwang pedel payuwungan, cemeng mwang mawang. mangkana carita katatwaniya. apica. pratyaksakena mwah, nimitan ing tan patirtha ring pandita, nihan prastawaniya, wakakena talingan ing pangrenga. ing nguni kawitanta, kang apuspata arya natar, sira ngemban linggih padanda, sang aparab padanda gde kedaton, ya ta inabih de sang tatar, kalan ing pada asuci, maka nguni kalan ing abogha. dadi si arya tatar, kadi prasangga lawan padanda, ingaturaken wainikang sagara, ye etun ing padanda kroda ada bhasama. mangkana kalinganiya nguni, marman ing ki pande bang, katekeng pratisantana, tinewaken mangke, tan ana tirtha ring sang pandhita, apan luputniya nguni, angaturaken wain ikang sagara, nahan ikang carita.
21. tan koningang lampah nira ring awan, agya prapta aneng pasaban, tumuli araryan, inuring-iring bala mantra ri baneng taru wandira areneb, apan irika kayogya pasayuban ing wang kapanasan. tan lingen pagonitan asya krana sang prabu lawan sang mantri, wekasan ana ling sang prabhu : “ai patih lah rasanana mangke, umarek lawan sang abra sinuhun, aneda lugraha”. tar wihang pwa sira rakyan patih kinon, amwit tumuli mangkat, saha anunggang kuda, saru dera lumaku. tan koninga lumampah ira sang pinaka duta, katapakena sang prabu lawan lebar tangkilan ira , sang mantra pada angungsi kuwuniya sowing-sowang. kunang snag patih mantuk ing pura, sinungsungan de para biniyaji, tan lingan margan ira pasotan ing ratu mahotama. katakana mwah sang pinaka duta, sadateng nira laju pwa sira umatur lawan sang adi guru “pasang tabik pwa sang patik maha dwija, wetning kinon umatura de sang anak, aparan nimitan ing duran ana sinanmata sang maha muni, sukma cintya lawan sang nanak”. asemu kagyat sang adi guru, ling ira “aih..patih uwus ana panugrahan ingulun lawa nanak prabhu, kunang yan i nanak predo, ana taru waringin aneng pasaban, ya takwanakena paweh manira”. sumahur ta ya apan dahat ing mapingit, lah patulakakena mangke. garjitata sang patih, tumuli amwit kapwa sira, walwiya mantuk ing pura. sadateng ira kang patih, umatura lawan sang prabhu “singgih paduka parameswara, ana rakwa sampun paweh ira sang abra sinuhun, dumatanga sri maha raja aken tumanyakena kang taru waringin”. ling ira sang prabhu :huh..yan mangkana, daran paparanga tumakwena tang taru waringin”. tar wihang kapwa sira. tumuli mijil sang prabhu, inuring de rakyan patih, tinakwanan tang taru waringin, sumahur sang taru wandira “yan sampu anan ing pasung sang pandya lawan sang prabhu, aywa sangsaya, uwus tiba ring angga sang prabhu, aksara tri tatwa juga.
22. mangkana linging taru waringin, tan sipi suka sang prabu angrenga tumuli mantuk umanjingeng pura. mangkana kalingan ika, etuniyan ana pasung ira mpu lulumbang lawan sira pande bang, tinami de saprati-santanan ira, tinewaken mange. nihan kramaning anglepasaken ring kamoksan ri kalaning kapejahaniya, lwirniya : tirtha-tirtha ategen, madaging paripih, mapangelem mas (mantra tidak diposting). iki pinulah, ma, ping, 3, lewih panyadma kajarniya, sekala niskala. puput ring mantra pabresihan sang hyang tanu, tan liyan ida sang hyang kasuhunan, asung panugraha iki aja wera. apan dahating mahotama, sama lawan wedha, wedahan ira sang patut ing sang sujana, maka pangesengan, sarana prapak kloping nyuh gading. elingakena gagamane dening pande bang, angrasuk, paniwin ing mamande bang ing nguni, dumehniya tan kayogya angiwangi gagaman. tan yogya nggamayang ne tan yogyagama, kengetakena tutu raja lupa. kengetakena mwah, panganggeniya, kalat porong, satus akutus, yapwan kayogyaniye, panganggeniya i pande bang sarwa epo sarwa petak. kunang ala ayu karyaniya pupute ring pangabaktyan. kunang mwah yaning puja wali ring pangabaktyan, maka utamaniya nyumpna, mangko kayogyane, kraman ira sapra-santanan ira sang mpu buhung-buhungan, pamatolan pwa nggeh ira, tinewaken mangke. mwah saturun-turunan sang mpu sandang suwungan, ya nedel pwangguh nira tinewaken mangke. sira ta sang karwa, maka pralinggan ing munggwing pralapita, sira ta kinanugrahan de batara brahma, tumutur katekeng prati-santana tinewaken mangke, anggaduh karma-kala kahuripaniya. makadi angaci-aci gedong sinapa ring kahyangan, aguru tiga, aguru tunggal. puput pangacine ring gedong sinapa duluriniya, gunung agung, gunung lebah
23. wenang ta sira anuhur dangacarya, angaturaken amutus aken karyaniya samatuh ing kahyangan, urip katekeng pati. mangakana pangurahan ira, batara brahma, aywa predo, den paleh-palehan, aywa angawadanan, apan kita santanan ingulun, tuhu titis ira bhatara brahma. rengan ta malih, sira mpu buhung-buhungaan, amredyaken santana, wekasan turun pwa wangsan ira dadi pamatolan kaprabalian ira, ana wijil ing kapurusan de pamatolan pwanggeh ira, sira inaran patih bali, ya ta mijil ing kapurusan, nga, atisaya kadibyan ira, sarwa sastra suksma, telas karuhun pwa den ira lwirniya: kasunyaten mwah japa-mantra, puja, sloka, sruti, apan sira kadyatmikan sira patih bali bang kapwa sira, maka nguni sira ta mawa panugrahan kaliliran ira iki. pustaka purana, maka unggwan ing hyang widhi. pustaka purana, pahider-ideran. pustaka kaja. pustaka paryagam, pustaka sloka sruti. pustaka gong pangkur, gong sinoma gati. ana malih wirama masahih sasolasan, ya maka marga sapta marga. mangkana margan ira paduka batara brahma, tumutur katekeng pratisantana, santana kayang wekas ing wekas delaha, satereh tereh mpu buhung-buhungan, makadi mpu sandang suwungan, kang sinangguh wangsa pamatolan, mwang pedel payuwungan, cemeng mwang mawang. mangkana carita katatwaniya. apica. pratyaksakena mwah, nimitan ing tan patirtha ring pandita, nihan prastawaniya, wakakena talingan ing pangrenga. ing nguni kawitanta, kang apuspata arya natar, sira ngemban linggih padanda, sang aparab padanda gde kedaton, ya ta inabih de sang tatar, kalan ing pada asuci, maka nguni kalan ing abogha. dadi si arya tatar, kadi prasangga lawan padanda, ingaturaken wainikang sagara, ye etun ing padanda kroda ada bhasama. mangkana kalinganiya nguni, marman ing ki pande bang, katekeng pratisantana, tinewaken mangke, tan ana tirtha ring sang pandhita, apan luputniya nguni, angaturaken wain ikang sagara, nahan ikang carita.
24. kaweruhakena muwah, kramaniya
mangke, toya ika ri gedong sinapa, wantah sategen kang utama. luwirniya: suci
panglepas, sang pustaka asoroh, pras, penyeneng, dandanan, tulung urip, daksina
apasang, sasantun 1, canang sari, bebek aukud, ayam petak 2, ajengan pujungan
2, punjung, sasanganan 2, bokoran, rantasan apasang, saha menyan asep. kunang
jinah ing sasantun, gung artha 15.500, aturana pangenteg. rihan kraman ing
angaturaken. mantra . ika kapatyane i pande , anging ri kala nyisiyang
watangan, kayogyane angungkap ulon, sapuput anunas toya saking luhur ring
bhatara kawitan, ring gedong sinapa, mangkana kayogyaniua. kunang yan angurung
watangan ring umang, kayogyaniya ikang pangangge roro, ya sinangguh dadagan.
nga. kunang ri uwus ing ayaban, shepan ika wenang terag olih pranajaniya ring
tebenan ing sawa. yan sampun mangkana, ya ta ngaran ayu pratakan ing mati, nora
sukreta sang hyang pitara, mulihang suniya-taya, toyaniya puput ring
pajenengan. mangkana kajar ing aji. kunang yan panangguniya sang mati,kawenang
ingangge pada sara putih, nanging yan sampun patuwa ngaran dukuh. tingkah ing
tatakang watangan ya wenang bedeg sudamala, maporong-porong satus akutus.
kengetakena ri kala nuwunang sawa, ngungkab ulon, ten waneh kaya palekadaniya
nguni. mangkana solahniya mulan ing tumuwuh, nga. mangkana uge pratekan ing
mati, saprati santana apande bang, ki kebo cemeng, matoya saking kamimitan
mwang saking pajenengan. toya ika sapuputa ring gedong sinapa, saha sekar sarwa
putih, 11 swahan, canang sarwa solas. mangkana pratekan ing mati, puput sembahe
ring pajenengan.
25. iki mapucuk, disolase puputniya,watanganniya tan ana malih sumbah, puput panyumbahe ring gedong sinapa.muwah tatakan watange, den ing klakat sudhamala kayogyaniya bekalana tekang watangan, artha 11, maka utamaniya satus akutus. kunang muwah lanang wadon, pada yogya amuji-muji maring pajenengan ring kahyangan. puputniya bebanten abatekan, prasida nunas toya pratekan ing mati, saha artha 1700. mangkana kaweruhakena, utamaniya toya ka tunggang, ye wenang arepakena, apan prastawaniya, toya baga purus bhatara, ametana toya utamaniya, suci, prayascita, saha artha 254. muwah iki kaweruhakena sapratekan ing saprati-santanan i pande bang, kunang yan nista pratekan ing mawa toya ring dalem mwang kamulan, makadi toya ring pajenengan ring gedong sinapa. muwah pangesengan watangan ring setra, kloping nyuh gading sakupak. mangkana pratekan ing mati, panugrahan bhatara sinuhun ring uni, tinemwaken mangke, kadi iki matra-matraniya, waspadakena. katakana muwah nguni, sira apande bang, kalan ira angucap-ucap lawan suta sanak, potraka makabehan, syapa ta, kang i pande gading, ki pande cemeng, i ketut pasangan muwah sutan ira ki pande sakti, ki pande bagus katekeng potraka, prati santana sadya apa ta luwiran ira: “sanaking ulun kabeh, katekani kita sutan ingulun, potraka makabehan, parekakena talingan ing pangrenga, wang atuwanta apti awarah-warah lawan kita kabeh.sawetning wang atuwanta uwus mapagah, manawa maninggali kita kabeh, pejah muliha ring suniya-taya, apan uwus ana cihna sang hyag urip maring sarira”. umatur sira pande sakti, sira pande bagus, sarwyanangis, amekul jeng ira sang yayah: “singgih paduka bapa, abagya ninggali paratra, apa etuniya, apan anak iraatisayeng wimuda, lawan potrakan ira, pada kari lare-lare sadaya”. sumahur nira sang yayah: “duh..mas ingsun karwa, sakti, bagus, aja angucap mangkana, kaya angmer lampahan sira manira, phalaniya sukerta sang hyang atma mulih ing suniyatmaka.ngelaken tangista, aywa lara, den palaliyakena, ndyata ya, apan mulan ing dadi, tan simpang ing suka-duhka, pati wekasan ika.
25. iki mapucuk, disolase puputniya,watanganniya tan ana malih sumbah, puput panyumbahe ring gedong sinapa.muwah tatakan watange, den ing klakat sudhamala kayogyaniya bekalana tekang watangan, artha 11, maka utamaniya satus akutus. kunang muwah lanang wadon, pada yogya amuji-muji maring pajenengan ring kahyangan. puputniya bebanten abatekan, prasida nunas toya pratekan ing mati, saha artha 1700. mangkana kaweruhakena, utamaniya toya ka tunggang, ye wenang arepakena, apan prastawaniya, toya baga purus bhatara, ametana toya utamaniya, suci, prayascita, saha artha 254. muwah iki kaweruhakena sapratekan ing saprati-santanan i pande bang, kunang yan nista pratekan ing mawa toya ring dalem mwang kamulan, makadi toya ring pajenengan ring gedong sinapa. muwah pangesengan watangan ring setra, kloping nyuh gading sakupak. mangkana pratekan ing mati, panugrahan bhatara sinuhun ring uni, tinemwaken mangke, kadi iki matra-matraniya, waspadakena. katakana muwah nguni, sira apande bang, kalan ira angucap-ucap lawan suta sanak, potraka makabehan, syapa ta, kang i pande gading, ki pande cemeng, i ketut pasangan muwah sutan ira ki pande sakti, ki pande bagus katekeng potraka, prati santana sadya apa ta luwiran ira: “sanaking ulun kabeh, katekani kita sutan ingulun, potraka makabehan, parekakena talingan ing pangrenga, wang atuwanta apti awarah-warah lawan kita kabeh.sawetning wang atuwanta uwus mapagah, manawa maninggali kita kabeh, pejah muliha ring suniya-taya, apan uwus ana cihna sang hyag urip maring sarira”. umatur sira pande sakti, sira pande bagus, sarwyanangis, amekul jeng ira sang yayah: “singgih paduka bapa, abagya ninggali paratra, apa etuniya, apan anak iraatisayeng wimuda, lawan potrakan ira, pada kari lare-lare sadaya”. sumahur nira sang yayah: “duh..mas ingsun karwa, sakti, bagus, aja angucap mangkana, kaya angmer lampahan sira manira, phalaniya sukerta sang hyang atma mulih ing suniyatmaka.ngelaken tangista, aywa lara, den palaliyakena, ndyata ya, apan mulan ing dadi, tan simpang ing suka-duhka, pati wekasan ika.
26.
mangkana ta santanan ingsun kabeh,kewala ane pawekas wang atuwanta mangke,
lawan kita kabeh, akwa ta lali ring sasana mwang kawangan, anyungsung paduka
bhatara kasuhunan, sang luningga ring gedong sinapa, anutakena kadi ling ing
titi gagaduhan, urip katekan ing pati, aja angimpasin. kunang yan kita lali
anyungsung, maring kahyangan angiwangi parikrama, tan wun kena sodan ira paduka
bhatara kasuhun, salampah lakuniya tan ana amanggih rahayu mwang kageringan,
sugih gawe kurang pangan, anadi wang tani wang. apan dudu santana, nga.
mangkana palane katemu deniya kita santanan ingsun kengetakena pawarah ingsun
mangke, tutur tutur aja lali, warah warah uga santananta, didiniyan pada
umengeta kalingan mwang kawangan, ta ya lingning titi gagaduhan, kaya ujar
mami. "rengenta malih, prasasti, piyagem, pamancangah, ntas, nga. marga,
tinga, patitis, nga. pamener, ya ta margane, wenang tutakena saprati santanan,
kayang kawekas ing dlaha, marpwan apageh akukuh. piyagem, nga, piyanak, nga,
saprati santana. punang cam, nga, cagaman mwang gagaduhan. kang ga, nga.
dharma, sasana, kang dharma, nga. pageh, nga, kukuh. mangkana anakku, marman
ing tan kawenang kadi kita, katekeng pratisantananta, tan yogya ngelidin
gagaman. ne nora santananta, ginawe gagaman, ya kengetakena. pamancangah, nga.
babancahan, nga. kang bancaha, ya nga. sasehan, mangkana kalingan ika".
"kita apande bagus, kateken ing ki pande sakti, mangke dan parekakena kita
talingwan ing pangrenga, yayahta apti awarah-warah lawan kita, apan wekas ing
uttama". irika tumuli sang kalih, ki pande bagus, ki pande sakti marek ing
sang guru, teher winisikan, tan ana winedar, apan dahat ing masingit ling ira,
sang guru "anakku karo, aparan wus karenga denta karwa, pawisik ing
ramanta". sahur ira sang karwa "singgih wus sinimpen de ranak ira,
sumusup katekeng anta-hredaya". "anakku karwa, aja wera mwang sawuh,
apan wekas ing asingit". "ananda ngiring siranak ira". ling ira
sang adi guru "anakku karwa, apan wus ana pawarah ramanta, mangke ramanta
asuci, ayapan pwa ramanta mangke".
27. umiring pwa sang nanak karo, tumuli munggah asuci, amutus, anganggo sarwa petak, tumuli sira yoga, angaturaken bakti sumace sang hyang suksma. uwus angubakti neher munggah ing pagulingan, ana ling ira mwah "anakku apande bagus, nguwineh kita pabde sakti, yadyan anak ingsun kabeh, katekeng pratisentananiya sadaya, tunggunen pwa wang tuwanta mangke, sembahen wang tuwanta, mungpung kariya urip, didiniya ajarigetan sang hyang atma mulih ing suniya-taya. tar wihang pwa sira kabeh, neher angabakti, sapara putra, potruka, sapratisantana. muwah wus ing angabakti, irika sang pinaka guru, anginkinaken raga, maring pagulingan, angregep angranasika, angesti sang pralina. nyakti tan simpang kaya lingan ira, tan asuwe, lengep moksah sang hyang atma, anuksma ring taya. nahan kacritan ira patine sira i pande bang. kunang satereh ira neher pinrateka inabenan do sapratisantanan ira kabeh, manut ta ya lingning titi gagaduhan. iki panugrahan ida bhatara kasuhunan, mangke katatwaniya marman ing tinewwaken mangke, tininceh
tinular den ing prati santana sang umengeta sira ring sariramwang kalingan turun tumurun, sapratisantana sira mpu buhung-buhungan, mpu sandang suwungan, apan pwa sida tunggal, sira sang mpu karwa. mangkana gatin ikang carita. wentunakena tekang carita muwah, sapatilare sire pande bang, amuksane ring taya, kari sutan ira karwa, sumilihi sira, keng apuspata sira pande sakti, sira pande bagus, makadi prasida kang sinengguh paman ki pande gading, ki pande cameng, i ketut pasangan, ki pande gebugbasa, rumuhun pwa sira pejah. kunang salawase sira pada mukti sriya maring karang suwung, maka nguni mareng sweta-pura, ri wekasan pada werdi santana pwa sira sadaya, pada endah makurambeyan, tan ipal-ipal, sira pande gading, sira pande ireng, maka nguni sira i ketut pasangan, apan sampun pwa sira pada wreda, wetning magegan, tan asuwe pejah ta sira, mulih ing karang wayah sadaya, anut uri lampah sang kaka, sang sida amuksana rumuhun, anuli pinrateka kinabehan de prati-santanan ira sadaya. tan waneh pwa pratekaniya, manut kadi lingning gagaduhan, piyagem. mangkana kacaritaniya nguni.
27. umiring pwa sang nanak karo, tumuli munggah asuci, amutus, anganggo sarwa petak, tumuli sira yoga, angaturaken bakti sumace sang hyang suksma. uwus angubakti neher munggah ing pagulingan, ana ling ira mwah "anakku apande bagus, nguwineh kita pabde sakti, yadyan anak ingsun kabeh, katekeng pratisentananiya sadaya, tunggunen pwa wang tuwanta mangke, sembahen wang tuwanta, mungpung kariya urip, didiniya ajarigetan sang hyang atma mulih ing suniya-taya. tar wihang pwa sira kabeh, neher angabakti, sapara putra, potruka, sapratisantana. muwah wus ing angabakti, irika sang pinaka guru, anginkinaken raga, maring pagulingan, angregep angranasika, angesti sang pralina. nyakti tan simpang kaya lingan ira, tan asuwe, lengep moksah sang hyang atma, anuksma ring taya. nahan kacritan ira patine sira i pande bang. kunang satereh ira neher pinrateka inabenan do sapratisantanan ira kabeh, manut ta ya lingning titi gagaduhan. iki panugrahan ida bhatara kasuhunan, mangke katatwaniya marman ing tinewwaken mangke, tininceh
tinular den ing prati santana sang umengeta sira ring sariramwang kalingan turun tumurun, sapratisantana sira mpu buhung-buhungan, mpu sandang suwungan, apan pwa sida tunggal, sira sang mpu karwa. mangkana gatin ikang carita. wentunakena tekang carita muwah, sapatilare sire pande bang, amuksane ring taya, kari sutan ira karwa, sumilihi sira, keng apuspata sira pande sakti, sira pande bagus, makadi prasida kang sinengguh paman ki pande gading, ki pande cameng, i ketut pasangan, ki pande gebugbasa, rumuhun pwa sira pejah. kunang salawase sira pada mukti sriya maring karang suwung, maka nguni mareng sweta-pura, ri wekasan pada werdi santana pwa sira sadaya, pada endah makurambeyan, tan ipal-ipal, sira pande gading, sira pande ireng, maka nguni sira i ketut pasangan, apan sampun pwa sira pada wreda, wetning magegan, tan asuwe pejah ta sira, mulih ing karang wayah sadaya, anut uri lampah sang kaka, sang sida amuksana rumuhun, anuli pinrateka kinabehan de prati-santanan ira sadaya. tan waneh pwa pratekaniya, manut kadi lingning gagaduhan, piyagem. mangkana kacaritaniya nguni.
28.
kacrita sira ki pande bagus, ki pande sakti maka linggan ing saprasanak ira
sadaya, oyeng karang suwung, maka nguni ring gelgel, yan pira kunang lawas ira
ki pande bagus, ki pande sakti, maka linggan ing asanak ira sadaya, maring
gelgel, mwang maring karang suwung, ri wekasan pejah pwa sira kalih, wetning
uwus genep ing tuwuh ira, neher ta sira kalih pinrateka inaben de pratosantana
kabeh, tan simpang kaya pratekan ing bapa nguni, manut ling ing gagaduhan,
piyagem, maka larapan sira mulih ing suniya taya. mangkana gatin ikang carita,
nimitaniya tinewaken mangke, angukuhaken pratisentanan ikanang prateka urip
kateken ing pati, nagehaken sasana kaprabaliyan ira, nga, nyuwung, apan inguni
ginawe tular. mangkana yak maweruhaniya sadaya. wantunakena carita malih, sira
ki pande sakti, sira pande bagus kari ta sira ademit, tininggalaken den ing
yayah indungniya, ya etun ing pabriyak pada manastapa, umesala pura-kreta
tekwan sira sang amawa bumi, sayan tan umeling pwa sira lawan sira sadaya.
ndyata dumehniyan, apan sang amawra gumi ratu waneh, sri aji kresna kepakisan,
etun ing tatan wawa-renga lawan sapratisantanane ki pande bang nguni, ya marman
ing pwa sira kabeh amurang-murang lampah, pada sah saking swecapura mwang
saking karang suwung. kunang sapratisantane ki pande sakti, ki pande bagus, sah
saking swecapura, angungsi angulwan, jumeneng ta ya kidul ing wanga bengkel,
anampek ing puru tugu, ana asrama, ya etun ing nagara ingaran srianyar. wekasan
irika pwa sira, atatanduran sarwa sredah, etun ing wekas inaran tang desa abyan
base. kunag selamin-lamin ira adesa ring abyan base, pada werdi pwa sira
asantana, tan ipal-ipal, neher sira anangun kahyangan panti maring gianyar.
anyiwi kaliliran ira, pustaka, panugrahan paduka bhatara kasuhun, turun
tumurun. yan pinrang lawas ira, ri wekas ing wekas muwah ta ya angingsir
angawangun kahyangan panti. jenek maring abyan base, waluya kadi ring kuna. tan
sah anyungsung kaliliran ira, pustaka japa mantra japa puja mwang gending, ya
maka sasanan ing kawangan, pratisantanan sira pande bang, titis ira sang mpu
karo, sira mpu buhung-buhungan, makadi sang mpu sandang suwungan, ing nguni.
walani carita muwah, saprati santanane sira apande bang nguni, sahe saking
pradesa karang suwung, ana sah ka pradesa kembangkocing, ana sah ka desa kulu,
ana sah kapradesa camenggawon, ana sah ka pradesa badung, ana sah ka pradesa
jemberana, ana sah kapradesa karangasem.
29.tangeh yan caritakena sah-sahan ira, apalarasan, angungsi desa paradesa, mangkane kata samangkana. katakana muwah ki bangsa prabali nyuwung, maring abyanbase, sama kaya ndah makarambyan turun tumurun, anyiwi kahyangan ira maring panti, tan simpang kaya ling ing titi gagaduhan, amagehaken kawangsaniya wekasan. ana sah sakeng desa abyan base, angalih pwa ta ya maring desa tedung, ana ta angalih maring desa salakan, mwah ana sah ka sading paling pungkur. mangkana kpwa dartaniya ring kuna, anaakena kata sakamantyan. delengan pwa malih, panganggone sira apande bang nguni, ya wenang tinindihaken de saprati-santana. iti piteges utama dahat, kaweruhana ateguh, lwirniya, iki den waspada. mantra telung soroh pratekan ing mati, prati-santanane ki pande bang, nista, madya, utama. ya ngaran tiga pasalinan ing mati. kunang yan sane matumpang, ingangge sarwa epo, tekeng bomaniya petak, singa petak, asti petak, patra-patraniya madyama saha palunganiya, wulat tutut aji, nga, aratuaniya ancur, manut klakat sudamala, porongniya 108, muwah bedeg sudamala, porongniya 108. mangkana pratekan ing ri kala mati. kaweruhan kita malih, ri kalan ing angaturaken puja wali, pahodalan ring kahyangan panti, yan mapadudusan, masorohan guling bangkit, 6 soroh, kang lalima manca warna, putih, kuning, abang ireng, mabrumbun. muwah banten pangenteg sasayut pangambeyan, pras panyeneng, katekeng ajuman 1. renga ta malih rikala angutangin bok, nga. apetik. upakarane, bras acatu, nyuh 1 bungkul, taluh 1 bungkul, biyu ahijas, lawe satukel, jinah 233. muwah pangurubuhan, mabras acatu, klapa 1 bungkul, antiga 1, psang 2 ijas, lawe satukel, jinah 233, sorohan guling bebangkit asoroh, malih bindu majaja 9. malih banten sasaren saha alutuh, masate, panyeneng, nga. kunang yen paling wayah kawijilanniya, tur laki, kayogyaniya maguling babangkit, nga. pateh manegen manyuwun gulingiya. kunang muwah yan pamade pawijilaniya, tur laki, maguling babangkit pangateh sategen.
30. Yan waruju, laki, maguling babangkit ategen. Muwah yan
wijile ketutan laki, maguling babangkit, ategen manuwun. Tekwan muwah yan ing
wadu paling wayah, maguling babangkit pangateh, manyangkil manyuwun. Yan nengah
wadu, maguling babangkit manyuwun. Yan ing nyoman, wadu, maguling babangkit
manyuwun. Yan ing ketutan wadu, maguling babangkit, manyangkil mayuwun.
Mangkane kramane. Muwah tingkah ing pangantenan, babanteniya, nga.
Barebwan, masuci maguling, madanan 7, masasayut pangambeyan, pras panyeneng,
ajuman 1 katur ring pura panti. Haris ngabakti ngampak sangku. Muwah babanten
pahumahan, nga. Lwirniya babanten pasaren, suci asoroh, mapalagembal, masayut
pangambeyan, pras panyeneng, ajengan 1. Muwah banten munggah ka sanggar, suci
asoroh sowing-sowang, ajengan 1 sowang-sowang. Muwah babanten ka pulu, nga.
Suci asoroh mapalagembal, masayut pangambeyan, pras panyeneng, baywan abayuh,
mwah urutan iwel mawadah paso. Mwah babanten kajinenge, suci asoroh. Mwah
babanten ka pawon, suci asoroh. Malih babanten munggwing taretapane, masanggah
dadariyan, malamak, masampyan, mabanten nasi kuning iwak sarin taluh, ajuman
putih kuning maiwak kacang-kacang, sawur taluh. Mangkana karma ing kahuripan.
Nihan malih ri kala mrateka sawa, ngaben, manyanin, puput ngaskara ring panti,
bakaran 1 tanding, kawisan 1 kawis, karangan a karang, sasanganan lalawuh pada
1, malih nasi pangkonan 2 pangkon, mangka ring gedong sinapa muwah munggah ring
gedong wanehan, ajuman pada 1 tanding, pada masanganan lalawuh. Nihan muwah
bras pangrekayan nga. 6 wakul, ne sawakul dadi pangulu, mabras catur, pisang 2
ijas, klapa 1, taluh 1. Wakule sane 5 pada mabras akulak-akulak, pada madaging
beras mawadah kojong, ya, nga. Pangrekyan, lwirniya, barak akojong, putih
akojong, kuning akojong, brumbun akojong. Malih beras sokan 3 sok madaging 11
kulak suwang, matumpuk ika, maka 3 sok, sane pilih luhur kaya tingkah ing
sasantun, klap 1 taluh 1, gula abungkul, basa-basa akaputan.
31. Malih daksina 2 maberas acehang 1, maberas acatu 1,
maduluran pras panyeneng, canang, cegceg, kakecera 108. Malih suci 1 peras
penyeneng 1, canang aled sibuh 2. Malih banten pamaheg 3 dulang, saha iwak
selem kapir, maruntutan peras panyeneng 1, dananan 3, nasi pangkonan 2
pangkonan, kawisan 2 kawis, madatengan 11. Malih kawisan 1 kawis, pangkonan 1
pangkon. Mangkana kraman ing upakara. Yan sampun uwusan ngaskara, irika raris
angupedesa, nga. Tatakan watangane bedeg sudamala. Malih canang pangreka 11
tanding sami warna petak. Ajuman putih kuning maiwak sarin ing antiga. Malih
oton ing sawa, magenah tebenan watangane, lwirniya: sega pangkonan 2 pangkon, kawis
2, sasayut pangambeyan, pras panyeneng, ajuman. Yan sampun wus inatab, wenang
tineragakena olih prasanakan, makadi pratisantana. Mangkana kramaniya, mapala
bora sungsut sang hyang pitara, mulih ing karang wayah. Nihan babanten
pangiriman, nga. Pamehag 2, putih 1, kuning 1. Kang kuning maiwak selem, kang
putih maiwak kapir, muwah pujungan 11 tanding, sega pangkonan 2 pangkon,
kawisan 1 kawis. Datengan 11 tanding maruntutan kawisan 1 kawis. Muwah canang
pangrekayan 11 tanding, nanging sekar sarwa petak. Mangkana pratingkah kramann
ing pati ring angirim. Wantunakena tekang karma muwah, tata kari urip, ri temu
ikang carita. Yan wahu ngarbini, kayogyaniya magedong-gedongan, masorohan
guling babangkit asoroh, masuci asoroh, mapulagembal. Malih rikala anyanyolongin,
babanteniya, bayuhan 3 warna, bang, petak, ireng, iwakniya manuk. Rupan
ing bayuhan, tumpeng 1, ajuman 1, peras panyeneng mapanyolongan. Nihan muwah
babanten nyambutin, kayogyaniya masorohan asoroh, mababangkit matah, muwah
babanten pasaren asoroh, guling pamapag 1. Nihan malih babanten babakulan, nga.
Tingkah ing sasantun maberas acatu, pisang 2 ijas, nyuh 1, taluh 1, saha artha
233, lawe satukel. Malih babanten babakulan, nga. Sasayut pangambeyan, peras
panyeneng, ajuman, saha jarimpen, anut ring dina pancawara, u 5, pa 9, pwa 7,
wa 4, ka 8, anut urip jarimpeniya. Mangkana kayogya. Telas tingkah ing upakara
urip katekeng mati, saprasaida sinangguh sapratisanan ira sira ki pande bang.
32. lingen muwah saprati-santanan
ira ki pande sakti, ki pande bagus, sang angalih unggwan maring bumi abyan
base, uwus pada umantaya sadaya, tan sipi pada kawredyan ing pratisantan ira
kabeh, tan ipal-ipal, ndah sakarambeyan, asanak amisan, aming ro, aping tiga,
aping pat, acanggah, acarang, apencer muwah ahijengan, tan sah pada manggeh
anyungsung kahyangan ira, marin panti, pepek sapangacin ing puja walin bhatara,
manut kadi ling ning titi gagaduhan, piyagem, angisti paduka bhatara kasuhun.
makadi tan kurangan para karma, urip urip katekan ing patiniya, apan pada umenget
kalawan kawangan ira, piwekas sang karamarana, ya etun ing pada amangguh ing
parikrama lawan muwah manggeh pwa sira, anangaken maka pangadyayan, saka
purohita, sumbu, jan banggul ring kahyangan, makadi aneguhi kawangsan ira
kabeh, turun tumurun kaprabaliyan ira. iki wangsa panyuwung, ana ring abyan
base. mangkana kramaniya nguni, etun ing tinewaken mangke. manggeh. apan inguni
nguni inawe tular, mangkana po kita kabeh, saprati santana nywung, aja
angimpasin kaya linging titi gagaduhan, kraman ing anyuwung kahyangan, yadyapin
katekeng pari kraman ing kapejahan, muwang urip, aja ngimpasin. kunang ya
angladi sasana kawangsan, tan wun kena sodan ira paduka bhatara kasuhun lawan
kena brahmatyan ing sang kawitan ira nguni, poma, 3. aja lali, tutur tutu raja
lupa. nihan kacaritaniya sang awangsa nyuwung ring bumi abyan base. ling sang
kawitan ira nguni, apa ta lwirniya nihan, kamung santanan ingulun kabeh, awatek
ikang sinangguh wangsa panyuwungan, rengwakena iki carita muwah, maran pwa kita
pada tyaksa, lawan pidartaniya, makadi nora kasalimur lawan kula wangsanta
delaha, apan wekas ing malawas, pada adoh dohan unggwan, ya etun ing sopana
kita pada weruha, apan tangeh pwa sira paduka bhatara brahma, angadaken manusa
loka. kunang praisantanae sira imabang, sang apanenggah cameng, uni sang as
asana ring camenggawon, maka nguni sapratisantanae sira arya bambang, angalih
maring sukawati. yadyapin sapratisantane sira arya patih bayung, sang as asana
maring desa klungkung.
33.nguniweh sapratisantane siraarya abyan nguni, sang
angakih maring desa abyansemal. sira ta prasama amawa kaliliran, panugrahan
paduka bhatara kasuhun ri kala kapejahaniya. kajatyaniya tunggal pangadake de
bhatara nguni, nga. apan sira sadaya katekeng kita, ya sinangguh akawitan
tunggal, nga. ndyata, apan terah ira sang mpu catur sanak, kang apanengah sira
mpu bang tawang, sang mpu pandya bang, sira sang mpu sandang suwungan, sia sang
mpu buhung-buhungan, titis irra bhatara ring usana. tunggal pawijilan aran,
potraken ira de mpu brahma wangsa, kaputra de mpu brahma kapandeyan ring
nguni.mangkana kapidartaniya, uwus munggwing pratisantana prasanti.
kaweruhakena kita kabeh muwah, maran pwa kita deb tyakas ring kadatwaniya
waneh, apan akweh sahimper lawan pungkusanta, sinangguh awangsa pande, yadyapin
awangsa bang, maran kita nora kaslimur. sakena talingan ing pangrenga, nihan
uni ring asit kala paduka bhatara brahma ayoga, umetu manusa jalwistri, tan
pira kweh tang manusa loka, awasana ana ginjal sawiji, tan ana pasomahaniya,
kurang jalu, apan ta sira kari sawiji, atisaya manastapa ring manah lawan
atungtung irang, ya dumah ta sira, tan sah umiring lampah bhatara
saparan-paran. uni kalan ira bhatara brahma, umahas waneng wana ukir, awasana
katemu tuwed nangka, araryan bhatara ingkana, rajwa matur ikang pawestri.
“pakulun paduka bhatara, kapengin patik bhatara, atumon ikang tuwed nangka iki,
singgih yan pindan ing yoga, rena paduka bhatara, ayogakena, marapwan ikang
tuwed dinadenaken manusa, maka swami yan patik bhatara”. ling bhatara “sigra
manusa, yan mangkana, ana pwa piteket ingulun wetning tegase kita sakeng
karahasyan, wastu 3 siga, anama nil uh kaywan teges”. anembah ta pwa sira, tan
asuwe pwa ta sira bhatara, etun ing tuwed nangka atemahan manusa lanang,
paripurna apekik ring rupa, tulya nanmata angawatara.
34.antarlina bhatara maring tan
katon, irika ta ni kaywan teges, yaya kagebug ikang manah, tan kena
ingandegang, pinangku pwa sira sang apekik, tur ingaras-ngaras, apan suniya
sepi, tan ana ingibdang manah, adawa yan caritakena polah ing sang wawu rinuwang
ing salulut, atakera asing suket rejung. gelis ikang tatwa carita, yan pira
kunang lawas ira atemu tangan, awor saraga riwekasan asuta pwa sira laki bi,
kang laki ingaran i nangatewel, kang istri ingaran nil uh nangka. wekasan riwus
wayah pwa tuwuh ira, mangpng ring kayowan, neher rinangkubaken somah lawan
sanak, apan buncing pwa wijil sira nguni, muwah salawaase pwa sira akuren saib,
wekasan ana suta pwa sira inaran i teges, muwwah ki teges, wekasan asuta pwa ya
inaran ki jati, muwah ki jati nular atmaja, ya inaran i kaywan. kunang i kaywan
anuwuhana wija i abasan. muwah ki abasan nalar asuta, anama ki tampwagan, i
tampwagan adruwe pyanak anama i pangalasan. muwah i pangalasan asuta aran ki
pangawasan. ki pangawasan nalar aputra anama i abyannangka. ya ika prasida
anumubaken wangsan ira sowang-sowang. kukuh ngamangehan kawangsaniya, ya ta
prasama siunangguh bandesa bali araniya, nging pada uwus kinanugrahan pwa sira
ri kala kapejahaniya, wenang ta sira maprebeya mageseng, mamanah toya, menek
uncal, madasar bade, maguling babangkit, wenang matatakan baha. ri kala
uripniya, wenang makahyangan panti. mangkana panugrahan ira paduka bhatara
brahma, ri sawatek ing pratisanatan katewel, prasida sinanggeh bandea bali pwa
sira kabeh. ri wekas ing wekas, pada sah pwa sira, angungsi dik desa-desa, ana
angungsi maring nyalyan, ana ngungsi maring getakan, akwehniya ana ngungsi
maring kuramas, medahan, mider pwa sira maring desa-desa, apan ya pada wredhi
santanan. mangkana wastu wayaniya, didiniya santanan ingulun mangke, pada
weruha lawan kadang makadine nora kadang, apan makweh adak-adakan ira paduka
bhatara brahma, wenang yawa-yawakena, apan akweh tang pungkusan, mamper-imper
kulawan santanan ingulun, ana olih ing paradesa, ana amet saking wadu, ya
wenang den pratyaksakena. mangkana kangetakena, marapwan tan kasalimur.
rengenta malih tang tatwa, cinarita ingati ta sira paduka bhatara brahma,
agawaya manusa kamitaniya, antuk ing tanah legit, kinepel-kepel, inulet-ulet,
tan asuwe, andadi manusa salaki bi wetning kasidyadnyanan ira paduka bhatara.
35. dadi mahabang rupan ira manusa, apan katikanan den ing
kasidyan adnyanan ira bhatara, ya etun tumuli ingaranan ki pande bali. ndya
etun ing apungkusan pande, apan sira waged amet gagaduhan amalu wesi, alandesan
pupu, weruh anggawe sarwa lalandep mwang anggawe saprabot ing manusaa loka,
apaniyan waged, ya etun ing inaran ki pande bang bali. mangkana katatwan ika,
anging dudu apande bang kawitanta, it is ira mpu sandang suwungan mwang mpu
buhung-buhungan, maka lalangitan santanan ingsun kabeh, teges ira pande bang
ika. tuhu totos ing tanah legit ika ing kuma. nahan kaprastawaniya. tumutur
ikang carita muwah, salami lamine sira pande bang bali, angaduh gagaman ing
apande wesi, ri wekasan awredi pwa sira santana, tan ipal-ipal, turun tumurun,
malar pwa tang prati santana, angaduh ing gagaman sang kawitan, amande wesi,
terus tumus katekeng wekas-wekas, sapungkusan ki pande bang. kunang muwah
nimitaniya, rikala kapejahaniya, tan kayogya matirtha ring brahmana, apan ya
atisayeng makumel parikramaniya, wangkayaniya, tan kawenang tinanem ring
pratiwi, kayogyaniya ring bungkah ing taru-taru, sumandangakena, rinubungana
don ing sarwa sekar merik. prapta kang paksi gagak, amangan ikang sawa, ya
awana ira mulih ing ayatana. mangkana kalingan ika. marwan ing nora atirtha
ring brahmana, tegese sira sudra janma ngaran, angaduh sagaman amalu wesi.
mangkana kalingan ika, ri wekasan, ana santanan ira, pratakan ing aran, kang
rumuhun, anama bang sutawan, masantana ingaran ta sira bang wirya. kunang sira
bang wirya, neher santana anama sira bang kalung. muwah sira bang kalung, neher
santana anama sira bang sangging. muwah sira bang sangging, malar pwa sira
asantana ingaran pwa ta ya i pande kebat. kunang pwa sira ki pande kebat, olih
agocehan lawan ki sengguhu, to sing bhujangga, kena kawawadulin dene ki
sengguhu, sinangguhaken amati-mati, apan sira anggawe lalandep, kroda sang
amawa bhumi, ya etun ing kinarangkengan olih sang amawa bhumi. sira ki pande
kebat, alama pwa sira den ira ring madya karangkeng, annuli ana karyan ira sang
amawa bhumi, ring bali rajya, tan ana anggen amati-mati sato mwang sarwa manuk,
katekeng sarwa mina mwang katekeng saprabot ing manusa kurang, awetu eling pwa
sira sang amawa bhumi lawwan punang pande kebat, kari maring karangkeng, kang
kapisuna den ing ki sengguhu, maka wurungan ing mangun karya dalem.
36. apan tan ana parabot, ya etun
ing kinon pun sengguhuangunculana pun kebat, tur lunatana pun sengguhukon
unggiha pun pande kebat de sang amawa bhumi, tan wihang pwa sira kinonkon. ya
etun ing ki pande kebat muwah anggawe prabot manusa genep. mangkana
kaprastawaniya nguni, sapratisantanan ki pande bali. etun ing kadi kita pratisantana kabeh, den
yatna-yatna ring ulah, apan wekas ing malawas, didiniyan nora kasalimur.
santanan ingulun apan kadung panjang, maran kita tyaksa lawan pidartaniya,
waneh rengeniya malih, kalingan ing pande jawa, nga. ring usana, du king kari
jawa daha nagara. ana ta brahmana kakalih, abiseka bubuksah lan gagak aking,
rumaga siwa lawan budha. sira mpu rajakerta, anerahang sira mpu gandring,
asantana pwa ring katang lumbang, amerahang sira mpu siwa siwa saguna, uni du
king kawa, asuta sira malala cangkrong. sira mpu siwa saguna tumutur lungahang
bali rajya, asrama pwa sira ring tusan, nga. kentel gumi. pira ta kunang lawas ira maring bali rajya,
pareng tumut sapara arya ing kuna, sang maka punggawa bali. sawusan rundahe
ring bali rajya, sabrastane sri aji bedahulu, den ira patih gajah mada nguni.
sapanungkule sira arya pasung grigis, kena pinanjara oyeng tengkulak, irika pwa
sira mpu siwa saguna tumurun datengeng bali, papareng lawan arya ing kuna. uwus
mangkana tumuli tumurun sri aji kresna kepakisan, jumeneng maring samprangan.
mangkana gatin ikang carita. yan pira kunang lawas ira sira mpu siwa saguna
maring nagara rajya bali, maring tusan, anuwuhaken sira santana, apuspata sira
arya kapandeyan. kunang arya kapandeyan malar pwa sira asuta jalu paripurna
akakasih pwa sira lurah kapandeyan. kunang pwa sira lurah kapandeyan, asantana
pwa sira 1. ki pande tusan, 2. ki pande tonja, 3. ki pande jeruk, 4. ki pande
banjar ambengan, 5. ki pande menanga.
manak-gumanak, makarambeyan kabeh, akeh tang para pande, lunimbak ing
pulo bali, apan sampun karatista maring para santana ira kang maka manggalanin,
tan waneh pwa kita ki pande tusan. mangkana kapradartaniya, kang sinengguh
pande jawa, to sing brahmana pwa sira, mpu siwa saguna tegese, dudu pande to
sing mpu sandang suwungan muwah mpu buhung-buhungan muwah pande bali tanah
legit. jatine sira pande jawa. mangkana kaweruhanta kita sawatek ing kita
sinangguh wangsa nyuwung.
37. iti kaweruhakena pratisantanan i
pande bang, rumuhun duk mpu buhung-buhungan awerdhi santana, mijil saking
kapurusan, uwus aparab patih bali sira. i patih bali masantana wesya gunung
nangka. wesya gunung nagka masantana pande bang. i pande bang masantana 2 diri,
i pande sakti lan i pande bagus. i pande bang prenahe mapekak ring i patih
bali. weruh ring japa mantra, ring puja muwah sloka sruti, tatwadyatmika,
kamoksan tur mawa panugrahan paduka bhatara hyang brahma, nga. puspata purana,
unggwan ing pahider-ideran, pustaka japa puja sruti, pustaka gong gending
pangkur muwah gong gending sinom, maka miwah wirama sahing solas. ika ne
manggenang dangu katekeng mangke, karanan ing pamatolan, sawane maeteh-eteh
ngungkab ulon, kadi panglekadaniya. muwang kranan ing ana panyuwungan, rah i
patih bali, weruh ring marga kasuniyan. mawit kranan ing ana pedel,
patulanganiya napak ring pratiwi tur putus malih ring pratiwi. kaweruhakena
muwah, pangangeniya ki pande bang, 3 soroh, telung pasalinan, nga. nista,
madya, utama. yan utama, nga. padmasana. ya madya, nga. bade petak. yan nista,
nga. ligasana. ratuaniya ancur, sarwa petak. kalan ing angurung watangan ring
pahumahan, ider-ider petak, rurub solas sami petak, laluhur petak.
puput.
dikutip
dari :
prasasti
pande bang
sumber
: gedong kirtya no. 4821
druwen
: puri ngurah, sibang kaja, abiansemal, badung
BABAD
PANDE BRATAN
Judul Lontar : BABAD PANDE BRATAN
Ukuran lontar : 35 cm x 3,5 cm
Jumlah daun lontar : 46 lembar
Asal : Jro Kanginan Sidemen
Koleksi : Kantor Dokumentasi Kebudayaan Bali
Nomor Koleksi : VI/10/B/Dokbud
Dialih aksarakan oleh : Drs. A. A. Ngr. K. Suweda
Judul Lontar : BABAD PANDE BRATAN
Ukuran lontar : 35 cm x 3,5 cm
Jumlah daun lontar : 46 lembar
Asal : Jro Kanginan Sidemen
Koleksi : Kantor Dokumentasi Kebudayaan Bali
Nomor Koleksi : VI/10/B/Dokbud
Dialih aksarakan oleh : Drs. A. A. Ngr. K. Suweda
Om Awignam Astu Namo Siddham
|
|||||||||||
Ida Dalem Shri Aji Kresna
Kepakisan
|
|||||||||||
+
|
I Gusti Ayu Raras
|
||||||||||
1
|
I Dewa Samprangan
|
||||||||||
2
|
I Dewa Taruk
|
||||||||||
3
|
I Dewa Ayu Swabawa
|
||||||||||
4
|
I
Dewa Ketut Ngulesir
|
||||||||||
+
|
I Gusti Ayu Kuta Waringin
|
||||||||||
5
|
I
Dewa Tegal Besung
|
||||||||||
+
|
Brahmani
Ketepeng Reges
|
||||||||||
Versi Babad Tegeh Kori
|
|||||||||||
6
|
I
Dewa Pembahyun
|
||||||||||
7
|
Jaya
Rembat
|
||||||||||
1
|
I Dewa Samprangan (Dalem
Agra Samprangan)
|
||||||||||
(sumber Babad Dewa Kulit)
|
|||||||||||
1
|
I
Dewa Ayu Muter
|
||||||||||
2
|
I
Dewa Pikandel
|
||||||||||
3
|
I
Dewa Pakis
|
||||||||||
2
|
I Dewa Taruk
|
||||||||||
Versi Babad Pulasari
|
|||||||||||
1
|
I
Dewa Dharma
|
||||||||||
2
|
I
Gusti Sekar
|
||||||||||
3
|
I
Gusti Bandem
|
||||||||||
4
|
I
Gusti Bebalang
|
||||||||||
5
|
I
Gusti Gde Pulasari
|
||||||||||
6
|
I
Gusti Gde Dangin
|
||||||||||
7
|
I
Gusti Belayu
|
||||||||||
Versi Silsilah Penarukan
Buleleng
|
|||||||||||
1
|
Pulasari
|
||||||||||
2
|
Sekar
|
||||||||||
3
|
Bebandem
|
||||||||||
4
|
Bebalang
|
||||||||||
4
|
I
Dewa Ketut Ngulesir (Dalem Smara Kepakisan)
|
||||||||||
+
|
Gusti
Ayu Subita
|
||||||||||
1
|
I
Dewa Sanggama (Babad Dewa Kandel, konfirmasi dewa darmayasa)
|
||||||||||
Versi Dewa Darmayasa
|
|||||||||||
+
|
Putri
Kubon Tubuh
|
||||||||||
2
|
I
Dewa Batur Enggong
|
||||||||||
3
|
I
Dewa Ayu Laksmi
|
||||||||||
4
|
I
Dewa Ularan
|
||||||||||
Versi Ida Bhagawan Putra
Natha
|
|||||||||||
2
|
I
Dewa Batur Enggong
|
||||||||||
3
|
I
Dewa Ayu Laksmi
|
||||||||||
4
|
I
Dewa Ayu Mas
|
||||||||||
Versi Dewa Darmayasa
|
|||||||||||
+
|
Pasek Tebuana
|
||||||||||
5
|
Ki
Tebuwana
|
||||||||||
6
|
Angga
Tirta (tulisan Jro Subandi)
|
||||||||||
5
|
I
Dewa Tegal Besung
|
||||||||||
+
|
I Gusti Ayu Parembu
(Melahirkan Manca Agung)
|
||||||||||
1
|
I
Dewa Gedong Artha
|
||||||||||
2
|
I
Dewa Anggungan
|
||||||||||
3
|
I
Dewa Pagedangan
|
||||||||||
4
|
I
Dewa Nusa
|
||||||||||
5
|
I
Dewa Bangli
|
||||||||||
Tentang urutan kelahiran
akan dicek kembali, versi yg lain Dewa Anggungan Tertua
|
|||||||||||
4
|
2
|
I
Dewa Batur Enggong (Dalem Baturenggong)
|
|||||||||
+
|
Luh Made Sari (Putri Pasek
Kayu Selem)
|
||||||||||
1
|
Jero Made Gede Dalem Gelgel
|
||||||||||
2
|
Jero Made Gede Dalem Songan
|
||||||||||
+
|
Warih Arya Kubon Tubuh
|
||||||||||
3
|
I Dewa Pemayun
|
||||||||||
4
|
I Dewa Anom Sagening
|
||||||||||
5
|
I Dewa Ayu Laksmi
|
||||||||||
6
|
I Dewa Ularan
|
||||||||||
7
|
Angga Tirtha ..... ? (BABAD
GEDONG KIRTYA)
|
||||||||||
5
|
1
|
I Dewa Gedong Artha
|
|||||||||
1
|
I Dewa Karang
|
||||||||||
2
|
I Dewa Kaler
|
||||||||||
3
|
I Dewa Anom Pande
|
||||||||||
4
|
I Dewa Duwuran
|
||||||||||
5
|
I Dewa Timbul Gunung
|
||||||||||
6
|
I Dewa Anom Bengkel
|
||||||||||
7
|
I Dewa Kalanganyar
|
||||||||||
8
|
I Dewa Tangeb
|
||||||||||
9
|
I Dewa Sukawati
|
||||||||||
5
|
2
|
I DEWA
NUSA (VERSI GEDONG KERTYA) Menuju Desa Sibang)
|
|||||||||
2.1
|
I DEWA WANGUN SAKTI (GELGEL)
|
||||||||||
1.1
|
IDEWA
SUMERTA (KE GUWANG LANJUT KE
SIBANG)
|
||||||||||
1.2
|
I DEWA SUWECA (GELGEL, BULELENG BONGAN
CINA, TUNJUNG TAJUN)
|
||||||||||
1.3
|
I DEWA SUBRATA (BEDULU, TENGKULAK,
SIANGAN, TOJAN BLAHBATUH)
|
||||||||||
Versi Prasasti Manggis
|
|||||||||||
I DEWA WANGUN SAKTI (GELGEL)
|
|||||||||||
1.1
|
I
Dewa Gde Gelgel
|
||||||||||
1.2
|
I Dewa Gde Sibang
|
||||||||||
1.3
|
Dewa Ayu Gangga
|
||||||||||
1.4
|
Dewa Ayu Kania
|
||||||||||
2.2
|
I DEWA UNDISAN (KUSAMBA, LEBAH KLUNGKUNG)
|
||||||||||
2.1
|
I Dewa Branjingan
|
||||||||||
2.2
|
I Dewa Kepel
|
||||||||||
2.3
|
I Dewa Bambang
|
||||||||||
2.4
|
Desak Mangu
|
||||||||||
2.5
|
Desak Danu
|
||||||||||
2.3
|
I DEWA BAKAS (BANGBANG BANGLI, TAMBAHAN
BANGLI)
|
||||||||||
3.1
|
I Dewa Pindi
|
||||||||||
3.2
|
I Dewa Nila
|
||||||||||
3.3
|
Desak Sayub
|
||||||||||
2.4
|
I DEWA TAMBAHAN (BANGLI CEK KEMBALI)
|
||||||||||
Versi Prasasti Manggis
|
|||||||||||
4.1
|
Dewa Kayu
|
||||||||||
4.2
|
Dewa Manduang
|
||||||||||
2.5
|
I DEWA
BATU AJI (TABANAN, BLATUNGAN)
|
||||||||||
5.1
|
I Dewa Bukit
|
||||||||||
5.2
|
I Dewa Buluh
|
||||||||||
5.3
|
Desak Wija
|
||||||||||
5.4
|
Desak Sari
|
||||||||||
2.6
|
I DEWA KEMBENGAN (SATRA, NYALIAN, PADANG
KERTA KARANGASEM)
|
||||||||||
6.1
|
I Dewa Gede Bangsal
|
||||||||||
6.2
|
I Dewa Tembau
|
||||||||||
6.3
|
Desak Merta
|
||||||||||
6.4
|
Desak Gunung
|
||||||||||
2.7
|
I DEWA BUKIAN (........)
|
||||||||||
7.1
|
|||||||||||
7.2
|
|||||||||||
7.3
|
|||||||||||
7.4
|
|||||||||||
2.8
|
I DEWA KLACI (SAPAT UBUD, NONGAN
KARANGASEM),
|
||||||||||
8.1
|
I Dewa Pacung
|
||||||||||
8.2
|
I Dewa Salakan
|
||||||||||
8.3
|
I Dewa Gde Wira
|
||||||||||
8.4
|
Desak Gina
|
||||||||||
2.9
|
I DEWA SANGSI ( BULELENG, SELATI BUNUTIN, TALANG
JIWA, TABAHAN TEMBUKU BANGLI,NYALIAN,
TIMUHUN KLUNGKUNG,)
|
||||||||||
9.1
|
I Dewa Dauh
|
||||||||||
9.2
|
I Dewa Muku
|
||||||||||
9.3
|
Desak Rai Sangsi
|
||||||||||
2.10
|
I DEWA TANGGAHAN (SUSUT BANGLI, BATUBULAN)
|
||||||||||
10.1
|
Dewa Alit Tanggahan
|
||||||||||
10.2
|
Dewa Kosa Tanggahan
|
||||||||||
10.3
|
Desak Mudi
|
||||||||||
10.4
|
Desak Gelar
|
||||||||||
2
|
I DEWA NUSA (VERSI PURI KLUNGKUNG)
|
||||||||||
2.1
|
I DEWA
SUKAWATI
|
||||||||||
2.1.1
|
IDEWA
SUMERTA
|
||||||||||
2.1.2
|
I DEWA SUWECA
|
||||||||||
2.1.3
|
I DEWA SUBRATA
|
||||||||||
2.2
|
I DEWA
ANOM BENGKEL (..........)
|
||||||||||
2.3
|
I DEWA PEKANDELAN ( BATUAN SUKAWATI)
|
||||||||||
2.4
|
I DEWA
WARINGIN (.......)
|
||||||||||
2.5
|
I DEWA
BATUBULAN (..........)
|
||||||||||
2.6
|
I DEWA ABASAN (BATAN BUAH ABIAN SEMAL)
|
||||||||||
3
|
I
DEWA BANGLI ( VERSI I DEWA DHARMAWAN)
|
||||||||||
3.1
|
I DEWA PIKANDEL
|
||||||||||
3.2
|
I DEWA
TEGES
|
||||||||||
3.3
|
I DEWA WARINGIN
|
||||||||||
3.3.1
|
I Dewa Biakandel
|
||||||||||
3.3.2
|
I Dewa Jaya
|
||||||||||
3.2.2
|
I Dewa Tepet
|
||||||||||
3.2.3
|
Desak Jati
|
||||||||||
3
|
I
DEWA BANGLI ( VERSI GEDONG KERTYA)
|
||||||||||
3.3.1
|
I Dewa Wandira
|
||||||||||
3.3.2
|
Desak Rasti
|
||||||||||
3.3.3
|
Desak Wangi
|
||||||||||
4.
I DEWA PAGEDANGAN
|
|||||||||||
4.1. I DEWA BATUBULAN
|
|||||||||||
4.1.1
|
I Dewa Tonja
|
||||||||||
4.1.2
|
I Dewa Mambal
|
||||||||||
4.1.3
|
I Dewa Kengetan
|
||||||||||
4.1.4
|
Desak Sri
|
||||||||||
4.2.1
|
I Dewa Kukuh Basang
|
||||||||||
4.2.2
|
I Dewa Wana Sari
|
||||||||||
4.2.3
|
I Dewa Anom Srongga
|
||||||||||
4.2.4
|
Desak Basang
|
||||||||||
4.3.1
|
I Dewa Gunaksa
|
||||||||||
4.3.2
|
Desak Sariana
|
||||||||||
4.3.3
|
Desak Timus
|
||||||||||
5.
I DEWA ANGGUNGAN
(VERSI I)
|
|||||||||||
5.1.
HYANG TAKMUANG
|
|||||||||||
5.2.
HYANG GUWET
|
|||||||||||
5.3.
HYANG ABASAN
|
|||||||||||
5.4.
SANG AYU TANJUNG
|
|||||||||||
5.5.
SANG AYU PADMA
|
|||||||||||
5.
I DEWA ANGGUNGAN (VERSI II PIAGEM PELAPUAN)
|
|||||||||||
5.1.
HYANG TAK MUANG
|
|||||||||||
5.1.1.
HYANG GUWET
|
|||||||||||
5.1.2.
HYANG ABASAN
|
|||||||||||
5.1.3.
SANG AYU TANJUNG
|
|||||||||||
5.1.4.
SANG AYU PADMA
|
|||||||||||
4
|
2
|
I Dewa Pemayun ( Dalem
Bekung)
|
|||||||||
+
|
I Gusti Ayu Samuan Tiga
(putri I Gusti Dauh Manginte/Kepakisan)
|
||||||||||
1
|
I Dewa Ayu Istri Pemayun
|
||||||||||
4
|
2
|
I Dewa Anom Sagening (Dalem
Sagening)
|
|||||||||
+
|
Ni Gusti Ayu Diler
|
||||||||||
1
|
I Dewa Anom Pemayun
|
||||||||||
+
|
Ni Gusti Ayu Pemacekan
|
||||||||||
2
|
I Dewa Dimade
|
||||||||||
3
|
I Dewa Ayu Rani Guwang
|
||||||||||
4
|
I Dewa Dawan
|
||||||||||
5
|
I Dewa Karangasem.....?
|
||||||||||
+
|
I Dewa Ayu Kendran
|
||||||||||
6
|
I Dewa Angkup (SUMBER Dewa
Rai Asmara)
|
||||||||||
+
|
istri lain
|
||||||||||
7
|
I Dewa Pesawahan
|
||||||||||
8
|
I Dewa Cawu
|
||||||||||
9
|
I Dewa Belayu
|
||||||||||
10
|
I Dewa Sumertha
|
||||||||||
11
|
I Dewa Pameregan
|
||||||||||
12
|
I Dewa Lebah
|
||||||||||
13
|
I Dewa Sidan
|
||||||||||
14
|
I Dewa Kabetan
|
||||||||||
15
|
I Dewa Kulit
|
||||||||||
16
|
I Dewa Bedulu
|
||||||||||
+
|
I Dewa Ayu Gedong
|
||||||||||
17
|
I Dewa Anom Manggis
|
||||||||||
+
|
Ni Luh Pasek Panji
|
||||||||||
18
|
I Gusti Panji Sakti
|
||||||||||
+
|
istri dari I Gusti Diler
|
||||||||||
19
|
I Gusti Mambal Sakti (Puri
Sibang Kaja)
|
||||||||||
5
|
1
|
I Dewa Karang
|
|||||||||
1
|
I Dewa Watuaya (di Batuaya,
Karangasem, Bitra Gianyar, Gelgel Klungkung)
|
||||||||||
2
|
I Dewa Putu Kapal (Gelgel
dan desa yg lainnya, Prasasti Manggis)
|
||||||||||
3
|
I Dewa Mengwi
|
||||||||||
4
|
I Dewa Ayu Karang
|
||||||||||
5
|
I Dewa Ayu Kapal
|
||||||||||
6
|
I Dewa Ayu Mengwi
|
||||||||||
5
|
1
|
I Dewa Kaler (I Dewa Kaler
Sakti) (Prasasti Nusa Penida) (Puri Satrya Dalem Kaleran Kuta, Denbukit, Nusa
Penida, Belang samu)
|
|||||||||
1
|
I Dewa Batan
|
||||||||||
2
|
I Dewa Pasekan
|
||||||||||
3
|
I Dewa Gianyar
|
||||||||||
4
|
I Dewa Budi
|
||||||||||
5
|
I Dewa Ayu Batan
|
||||||||||
6
|
I Dewa Ayu Gianyar
|
||||||||||
5
|
1
|
I Dewa Anom Pande
|
|||||||||
+
|
I Gusti Ayu Tusan
|
||||||||||
1
|
I Dewa Lanpijeh
|
||||||||||
2
|
I Dewa Tusan
|
||||||||||
3
|
I Dewa Tamesi
|
||||||||||
4
|
I Dewa Ayu Gedong
|
||||||||||
5
|
I Dewa Ayu Tusan
|
||||||||||
6
|
I Dewa Ayu Tamesi
|
||||||||||
+
|
istri lain
|
||||||||||
7
|
I Dewa Gede Keramas
|
||||||||||
8
|
I Dewa Gede Pasekan
|
||||||||||
5
|
1
|
4
|
I Dewa Duwuran
|
||||||||
+
|
Gusti AyuTelabah
|
||||||||||
1
|
I Dewa Telabah
|
||||||||||
2
|
I Dewa Asah
|
||||||||||
3
|
I Dewa Tegeh
|
||||||||||
4
|
I Dewa Ayu Tutur
|
||||||||||
5
|
I Dewa Ayu Kumuda
|
||||||||||
5
|
1
|
5
|
I Dewa Timbul Gunung
|
||||||||
+
|
I Gusti Ayu Basang Kasa
|
||||||||||
1
|
I Dewa Basang Tamiang
((Beng, Seronngga, Lebih, Satra Kll)
|
||||||||||
2
|
I Dewa Ayu Gangga
|
||||||||||
3
|
I Dewa Ayu Tirta
|
||||||||||
5
|
1
|
6
|
I Dewa Anom Bengkel
|
||||||||
1
|
I Dewa Kamasan
|
||||||||||
5
|
1
|
7
|
I Dewa Kalanganyar
|
||||||||
1
|
I Dewa Kalang
|
||||||||||
2
|
I Dewa Munduk
|
||||||||||
3
|
I Dewa Munggu
|
||||||||||
4
|
I Dewa Siman
|
||||||||||
5
|
I Dewa Ayu Sangka
|
||||||||||
6
|
I Dewa Ayu Terang
|
||||||||||
7
|
I Dewa Ayu Maduana
|
||||||||||
5
|
1
|
8
|
I Dewa Tangeb
|
||||||||
1
|
I Dewa Bungbungan
|
||||||||||
2
|
I Dewa Padang
|
||||||||||
3
|
I Dewa Ayu Pindi
|
||||||||||
5
|
1
|
9
|
I Dewa Sukawati
|
||||||||
1
|
I Dewa Batu
|
||||||||||
2
|
I Dewa Tonja
|
||||||||||
3
|
I Dewa Peling
|
||||||||||
4
|
I Dewa Bona
|
PEMERINTAH PROPINSI DAERAH TINGKAT I BALI


1.b.Semoga tidak ada aral melintang,
Sekarang akan dicertakan, tentang prilaku seorang yang dipuja puji dan
digormati sebagai junjungan yang
bertempat tinggal di Pulau Sasak, betul
betul sangat dihormati dipuja oleh
raja raja Nusantara.tidak ada yang mampu menyamai kemahiran Baginda
raja,Selalu berusaha membuat kebahagiaan para masyarakat beliau.
Lama kelamaan mungkin karena sudah
waktunya Jaman Kali, jaman kehancurandan
memang tak bisa dihiondari karena sudah kehendak Tuhan yang mahakuasa,sama
sekali tidak bisa dihindari karena suda
Titah beliau,bagaikan Waktu Kehancuran sudah tiba,sehingga dicirakan dengan prilaku baginda Raja
seperti lupa dengan kewajiban sebagai pemimpin di daerha Karang asem, dan 2a. apalagi
teerhadap leluhurnya,yang telah menganugrahi dulu, juga belum melakukan yadnya yang sebanarnya harus dihaturkan kepada para
leluhur,beliau sehingga sangat
santai baginda memerintah dan seolah tidak menghargai
kewibawaan baginda. Yang mana seperti
leluhurnya sebelumnya. Juga sama sekali tak ada perhatian terhadap lelangit
baginda,seperti manhaturkan putru agar mampu untuk mencapai kemoksan, dan mampu
member kebahagiaan kepada keturunannya semua, nah demikianlah prilaku baginda, bahkan sekarang semakin tak karuan
tingkah laku baginda memegang
daerah Amlapura, karena
selalu diliputi rasa tamak,dan sangat
dipengaruhi oleh tigamacam godaan yg luarbiasa, yaitu , loba, bingung , dan durhaka, dan 2b.semakkin kacau
balau, yang mana diatas mana bawah tidak
karuan karuan sehingga menghilangkan tata kenegaraan dan budi
pekerti,sehingga masyarakat tak pernah
diperhatikan, seolah olah tidak mempunyai rakyat, begitu pula rakyat semakin
menjadi jadi, sehingga baginda raja bagaikan bersipat raksasa.Begitu juga
keluarganya tak diperhatikan kayak tidak
ada hubungan dengan keluarga, apalagi sahabat dan teman,sduah tidak ada lagi
rasa kekrabatan anbtara raja dan masyarakat.sehingga rakyatpun demikian sehingga
mengakibatkan terjadinya
pertikaian dan perselisihan antar
keluarga.sehingga yang diatas sebagai pejabat semakin menjadi jadi dan
yang dibawah diperas oleh yang dibawah dan tertekan. Sehingga menjadi kabur
semua, yang mana masyarakat , yang mana hitam , yang mana putih pokoknya
selalu warna abu abu, tak karuan.
3a.dan akhirnya kebanyakan salah tafsir dantidak ada sama sekali mau
mempertahankan kebenaran..akhirnya
terkjadi salah makan…sehingga disebut telah melanggar adat tradisi dan menghilangkan tata krama
Karangasem, sehingga semakin sering terjadi pelanggaran sek, sek bebas.
Perkawinan yang melanggar susila, meladeni saudaranya sendiri.sehingga baginda raja menggunakan hak semenamena setiap orang yang diinginkan
agar mau meladeni kepuasan beliau,seperti bagvinda
raja berselingkuh dengan putrid raja Pemayun, bernama Dewi Ayu Agung,
Sedangkan Igusti NYoman Karang berselingkuh dengan
Gusti Ayu Putu, dan Ki gusti Made Karang berselingkuh dengan gusti Ayu Karang semua
seolah tidur, tak ada yang berani
berkomentar terhadap hal yang terjadi.
3b.Karena
bukan urusan dan bila pun ada yang berani berbicara, dan menyinggung hal tersebut pasti akan menemukan ajalnya,. Dan
selanjutnya tidak diceritakan lagi,
begitu lama berlangsung hal tersebut, KI Gusti Nyoman Karang,berulah
sebagai penggoda dan berulah,
berharap mencari kewibawan,
bermaksud akan menguasai daerah Sasak,
Sangging mataram, sangat
besar harapan beliau.Apa apa
sebab demikian,karena banyak
masyarakat Cakra yang telah dikalahkan dulu, dan sekarang banyak yang
menganggap bahwa tidak kenal
dengan kiyai gusti nym karang,
sedangkaqn Beliau dulu bertempat tinggal di Loji di Sangging Mataram.
4a. karena tidak lagi di Sangging Mataram, dan
ada salah satu saudara perempuan beliau tinggal di loji Mataram, di serahkan kepada Arya di Mataram, agar bisa berkelanjutan keturunannya di masa mendatang,Dan sekarang
Ki Gusti nyoman Karang, kena firnah
sehingga itulah sebabnya beliau sangat
marah dan tanpa kompromi lagi, karena juga sudah jaman kali yang sangat mendorong untuk
berbuat marah. Sehingga banyak
memperhatikan tingkahlakunya baik dari
pula sasak maupun Bali dan Nusantara.tidak ada
cacad nya akhirnya,karena kemahiran beliau, sehingga menjadi jadi kejengkelan dan ketidak pusaan beliau melihat
keadaan daerah seperti itu.
4b.dan
diketahui prilaku beliau oleh Arya Mataram,dan hampir membunuh dirinya
sendieri,karena sudah dikenal semua Sangging Mataram sudah terkenal mengalahkan semua musuhnyasebelumnya,seperti
dulu pada saat perangnhya Ki Gusti Gede karang.dan saat 5a. 5.a.mengalahkan pasukan Buleleng isaka warsa,1729,dan juga pada saat perang Gusti
Pahang. Tahun isaka 1744, dan juga saat perang
Cakra, sampai terbunuhnya putra
raja Goa, dan hancur lebur oleh beliau dan Manajahi dipenjarakan. Isaka tahun 1748, inilah yang
sangat membuat panas hatinya gusti nyoman Karang. Itulah sebabnya beliau membuat naya wiweka,membuat agar lapar
masyarakat Mataram, bila sudah
kelaparan masyarakatnya jelas dia akan
mencari bantuan dan akan berbakti kepada yang
member bantuan sebagai Tuannya, dengan saudaranya berembug, sehingga muncullah tipudayanya, bersama MaDE TATUR, Ketut Liran, Kenok, made
bukit,itulah akan melaksanakan tipudayanya
5b semua
daerah hutan , gunung dan kebun,dan
hampir semua daerah juga termasuk Karangasem.dikurung dengan pager dan
dipersulit,dan dibut larangan ketat, sebagai mangsanya begitu lah kata beliau dengan sangat yakin
dan sumbar,sehingga banyak warga
Mataram kena sakit dan kelaparan,
dan diambil semua hewan, sampai ketimur
Juring, demikianlah wiwekanya beliau
6a
akhirnya sangat memelas warga
mohon kepada yang di tuankan, sehingga terkejut Arya mataram, dan sangat merasa didalam
hatinya. Kenapa kok bisa begini perbuatannya
ki nym karang.
Kenapa
justru saya yang kena rekayasa ??Berarti sangat kentara
Iri hatinya Nyoman karang, mengharapkan kehancuran saya, begitulah dalam
pikirannya Arya mataram,dan juga sambil
mencari jalan kelauar dan mencoba
membuat rekayasa agar mampu membalas dendam,
Hampir
setengah kekayaan sudah habis untuk memberikan sangu kepada
masyarakat Mataram
Setelah dipertimbangkan karena kesetiaannya
masih kuat dan baktinyapun masih tetap
keliahataninilah salah satu upaya Arya
Mataram agar bisa menandingi naya wiweka
nyoman karang, karena masih teringat akan kasih saying leluhurnya.
Seperti Radenipun sampai di Juring
timur.semua yang di temui disapa dengan
senyum ramah tamah, seperti masyarakat Praya, kowang, watukliyang, sacra,
tetapi radening Praya yang bersaudara dua, bernama raden AWyat dan Raden Wiatmaja, yang kehilangan istri sehingga tak tahu
tujuan… inilah yang diusahakan dibantu
oleh 7a.Arya Mataram, dan diberikan pengertian bagaimana persyaratan
pershabatan saling tolong menolong dan
akhirnya bisa dibantu dan istrinya pun ditenmukan.dan dikatakan
semuanya oleh arya Mataram, sehingga
Raden wiratmaja bisa dikuasai
dan bersedia untuk bergabung
dengannya.dan akhirnya raden Wirat bertanya
apa yang bisa saya lakukan untuk membalas kebaikan Arya Mataram, juga
termasuk raden Kopang yang bernama Raden
Andesa yang mana juga kapongor oleh Raja
karangasem, yang mana diusir oleh beliau
menuju daerah pegunungan, ini juga bisa
betrgabung bersama Arya Mataram,
7bdan beliau diberikan sangu
demi kelancaran dalam kehidupan sehari hari,dan untuk diajak melawan tipudayanya
ki Gusti Nyoman karang,,karena semakin nmejadi jadi kecurigaan kigusti karang terhadap Arya Mataram,
sehingga kerusakan Mataram di perbanyak lagi dan semakin mambabi
buta,dan berpikir bahwa tidak adalagi yang lebih mahir membuat dayua upaya
dari diriku . katanya. Sehingga marahlah pada
para tanda mantrinya, agar semakin hancur Negara ini.agar inilah dinikmati oleh Sangging
Amlaraja dibarengi dengan mabuk terhadap perempuan, dan mabuk karena
raja putri berstatus laki, begitulah keturunan pemayun,disanalh ikutikut
menyebar berita sekehandak
hatinya…karena mabuk minuman kersa.
8b.sehingga
semakin banyak masyarakat kena
keributan dan kelaparan. Akhirnya
pemerrintahan semakin rusak dan hubungan masyarakatpun semakin hancur
demikianlah yang diperbuat
Dan
akhirnya putrid raja mengadakan utusan pada mantra, mencari dan
memilih bayi yang mana akan di pakai sebagai anak nya,agarcdapat bayi perenmpuan dan cantik rupa, sehingga lagi lagi membuat
daya upaya yang sangat rahasia,bagaimanakah
uapaya yang akan dilaksanakan ???ada
9.a.apa keliahatan tapi bukan api. Keliahatan ada hujan tetapi
bukan hujan,seperti itulah persamaan upaya beliau. Keheranan orang orang
menyaksikan, sehiungga tersebar berita yang
bagaikan isu burung terdengar oleh masyarakat, tetapi dentah dari
mana berita tersebut bahwa raja
putrid mengharapkan seorang anak angkat, banyak yang berharap bayinya di[pilih
dan akan berjanji ngaturang guling
bagitu tanhggapan masyarakat terhadap
upaya yg disebar
9.bSemua terpengaruh olerh berita tersebut se daerah sasak. Sehingga ada yang lari
dimana mana tak keliahatan ada
bayi, di gunung hutan, rumah
rumah…. Hampier sepi….
Ada juga
yang menitipakan bayinya di
keluarganya terdekat termasuk ke mataram, banyak cara mereka untuk menymbunyikan bayinya se
daerah karangasem, sehingga bnayk yang tidak lagi berharap menjunjung
Nyoman karang, masyarakat sudah tidak
berniat lagi akan bertuan thdp ki 10.a.Gusti
nyoman Karang,sehingga melengok
Tak bisa berbicara Ki Gusti Nyoman
karang karena merasa kalah dengan serangan balik upaya Raden Mataram, demikian
banyak yang memuji kepintaran
Arya Mataram, karena sudah mengwasai semua sastra utama dari kecil,sudah
mempertahankan kebebaran dan ajaran Agama.
10.b.bertindak
seperti raja sangat bijaksana. Dan sudah
penuh keyakinan dipegang teguh
tetapi hanya satu yang
membuat hilang semua yaitu
berselingkuhh sehingga semua pengaruh sastra hilang karenanya, kesaktian
beliaupun hilang. Karena sangat susah
bagi beliau menghindari pengARUH
indrya bagaikan racun Asmara, tetapi semuanya karena
darah keturunan lah yang membuat perbuatan tersebut/.
11a.karena
kenikmatan itu bagaikan sorga, neraka
dibilang bila terlalu lama tak
dapat menikmati Sri NGurah karangasem
dianggap mampu akan memerintah daerah
dimohonlah beliau oleh adiknya,
swehingga semua perbuatan tsb bagaikan
menghilangkan semua warna putih nasi
oleh sebutir injin yang menyebabkan hitam , akhirnya
bukannya nasi putih tetapi karena
dimasak maka jadilah nasi hitam, sehingga yang
berbuat benar pun akan menjadi jelek
karena telah masak, nasi putih,
juga nasi ireng seperti perbuatan yang
dulu.
11b.
membuat marah Dewi Sudesna dan akhirnya patih Kicaka pun akhirnya meninggal.
Begitulah
akhirnya meninggalnya patihnya
sendiri karena raja tidak pernah menasehati,
aptih tumenggung maupun tanda
mantra.Sekarang akan kembali saya ceritakan,
Ki Gusti Nyoman Karang,semakin bingung
dan mengomel dalam hati,kesal
karena beliau beliau
berharap wadwanya berperang dan berselisihan. Dan disuruhlah
masyarakat agar
mempertahankan bumi jajahan,
dengan menaruh tanda / cirri,
sehingga berebutlah banyak sekali
yang ikur memasang tanda., bersama dengan masyarakjat Kateng, betul bertengkar, karena karena sama sama mau
memeriksa di daerah. Datang seorang tanda
mantra Yng mau menyelarai pertengkaran mereka,dan juga di kembali
pada masing masing
daerahnya,kalau dibicarakan lkama sekali
belum juga selesai, akhirnya sampai
habishabisan naya wiweka, bahkan
setiap hari berbeda cara
12.a menyelarai
mereka,menurut Ki Gusti Nyoman
Karang agar dibagi dua daerah Kateng tsb,.
Tetapi
prabhu di Mataram tidak mau
memberikan, begitulah keputusan dari
Mataram,begitulah kata utusan
yang berasal dari Mataram, Mantri yang diutus bernama
Made Pajang,Nyoman Wanasara,
Gede Wanasari, yg berasal dari
brahmana satu orang yang
bernama Sang Wayahan Rai begitu tiba
mereka berempat di Karangasem,
dipersilahkan mengambil tempat
duduk di Balai yang ada ukirannya,
disana berjumpa dengan paduka raja Gusti
Ngurah Made Karangasem.
12b.
sedang bersila duduk di singasana, dan berkata
dengan menanyakan apa sebenarnya sebagai tujuannya datang ke
Karangasem, setalah ditanyakan
sebagai diatas menjawab para utusan
berempat, ampun paduka, kami ini
diutus oleh pernah kakek paduka, yangmana
semua pesan ini ditujukan
kepada pangeran, dawning nenten uning
ri pidadab tungkase, masalah masyarakat
Panuja dengan masyarakat Kateng,
merebut tentanag daerah
jajahan, tetapi sedari dulu yang
kami ketahui adalah segala
hasil daerah jajahan
di nikmati oleh Orang orang
Kateng,dan sebagai bukti juga
sudah tersirat di dalam
Prasastinyua. Dianugrahi oleh Raja Stri maharaja,dan sekarang setelah mau dibagi marahlah warga
kateng dan sekarang diharapkan oleh [para
kakeknya…
13a.karena
juga saking kebanyakan warganya,
mau membagi dua pada satu
pulau sehingga kakek beliau membuat
Balaka, karena para
leangit para kakek beliau
hanaya datang pada paruman
agung yang merasa satu warih , para
kakek yang mengetahui hal tsb,entah bagaimana hati kakeknya
tidak menentu karena hanya
kakek yang menentukan segalanya,setelah tiba di tempat percayalah
kakeknya beliau itu b bahwa yang
sebagai tujuannya adalah keagungan
prabhu / jabatan.
13b.entah
di masa depan ada yang menanggapi
yang bersipat jahat yang akan
menantang keagungan beliau, sudah merasuk dalam hatinya, tidak kuasa
akan membakar api kemarahan musuh,itulah yang sangat diharapkan,
oleh leluhur paduka
agar bisa membahagiakan beliau.
Begitulah kata dari sri Paduka
ratu Ngurah Made karangasem.
Hanya itu yang bisa saya sampaikan tidak
ada lagi yang bisa saya katakana
toh jugab kakek yang mengemong kekuasaan ku
disini,begitulah nasehat kakek yang pernah saya dengarkan
dari yang berkuasa bersatana di Loji,dan nmenyarankan agar jangan sampai
lupa dengan nasihat kakek, walaupun
sampai sekarang ada bjuga masyarakat
panuja yang masih membicarakan
itu,\
14a.
akan berniat untuk membagi
dua daerah jajahan tsb, jajahan Kateng.
Tetapi jauh rasanya menurut ku,karena tida ada yang menghormati pihak
panuja kami,karena sudah wirya dan menerima baik suka
maupun duka di pulau sasak, tanpa
ada hambatan hatiku untuk bersamaan dan jangan sedikitpun
merasa ragu dan bimbang akhirnya utusan tsb permisi pulang.
Tidak diceritakan dalam perjalanan dan akhirnya
sudah tiba di Mataram, dan
langsung menuju Puri Kilyian, dan
menghadap pada paduka Ratu, dan semua
sudah di paparkan apapaun yang dikatakan Ngurah
Karangasem,senang Ratu Ngurah Ketut Karangasem mendengar
dan bertanya,”
14.b.
Siapa saja yang dalam Pertemuan
itu, adakah Sang Wayahan Lebah ? dan
termasuk Ocong ?
Kakek
Nyoman karang , Apakah tidak hadir disana ? Memang benar Ratu paduka, tidak ada
beliau yang paduka tanyakan, lagi beliau
bertanya, bagaimana Kesan wajah kakek ?
Bagus kesan Beliau paduka ratu.
Dengan senang hati beliau memberikan
piteket yang telah saya
sampaikan, saat itub 15.a.tidak ada yang menambhahi makanya itu saja
seperti yang hamba sampaikan
nasihat beliau.Kalu begitu Senang
saya dan bahagia, begitu paduka menjawab lagi.Nh itu lah yang saya inginkan yg membuat saya
bahagia dan akhirnya be;liau
membubarkan peparuman,Besuk setelah itu
adapun perintah paduka Ngurah
karangasem, agar memberitahukan
paman beliau Sangging Pramarana,
bernama :KI gusti Bagus Made,lama
datanglah beliau dan
diceritakan segalanya hasil keputusan bersama
keputusan Mataram,Kalau begitu
memang benar sekali, karena
memang demikian yang pernah
hamba dengar sedari dulu.
Memang benar
jajahannya, adalah wadwa Kateng,memang milik dari lelangit kakek Mataram,walaupun bagaimana ada karya, maharaja dewata disini pasti
datang ke Mataram, Dan sekarang Bagaimana ayahnda terhadap perkataan wadwa Panuja
15.b.tidakkah dari mereka mendahului memaksakan kehendak karena kelobaanya ?tidak ingat dengan apa yang telah
disepakati dulu, begitulah Ki Gusti
bagus Made kepada paduka ratu Ngurah karangasem, lagi beliau berkata kepada
Wayahan Lebah, Nah sekarang saya akan perintahkan padamu Lebah, untuk
pergi ke Shindhu Raja, menghadap pada adikku,Kkai Nyoman Karang, sampaikan juga
maksud dan pesan saya,apapun yang
saya katakana tadi,
16a.Janganlah
takut menyungsung keputusanku , dan perkataan saya,dan kalau
bisa sampaikan dari awal sampai tercetus
keputusan ini,dan akhirnya permisilah Wayahan lebah mohon diri,dan menuju
jalan akan menghadap ke Shindu
raja.dan merasa dalam dirinya Wayahan lebah, bagaikan telor dipait
batu, begitulah susahnya saya sekarang,kesana salah kesini salah,
begitulah katanya dalam hati
sembari berjalan.ngedumel,.Dan segera
tiba di shindu raja menghadap ki Guti NYoman karang, sedang berdiskusi bersama Gede Koyon, KNOK, dan sedang berkata Ki Nyoman Karang<:Koyon KNOK, bagaimana pendapatmu ???menurutku aka
akan tandingkan anatara Wadwa Panuja dengan Wadwa Kateng, kalaun menurut saya sendiri , kemungkinan ada lima makna dan manfaatnya terhadap
daerah jajahannya, ya lima bagian
untuk Desa panuja, kalau 16.b.Kateng satu bagian,saja, juga sudah termasuk yang sudak di setujui dan ada
dalam Prasasti atau
Piagem,juga atas anugrah beliau Raja Dewata yang dulu, karena adapun Watang Putung
menurut hamba,begitu atur dari
Gede Koyon dan KNOK, memang
benar seprti apa yang paduka
Katakan .karena anak beliu
sebagai lambing disini di pulau sasak,
dan mempunyai selebar gunung,wajar putra
beliau menikmati dan dapat panganugrahan semua,tidak ada lagi yang lebih
utama dari anak pewaris beliau,
putranyapun berhak untuk mengwasai pulau
Sasak,tidak wajar dong
putra beliau meminta minta kepada
orang lain ?????
17.a.pasti akan bermaksud mebela
pati kalau melihat ini,
apalagi putra beliau dikuasaqi
dijajah oleh oleh Orang Mataram.
Karena Mataram itu kan tingkat
Mnca kecamatan, begitulah menurut hamab
karena sama seperti : Kagesangan, Pagutan,Mamenang, begitulah atur dari Gede Koyon dan KNOK,dibumbui dengan semangat
memanas..saat itulah datang Wayahan lebah menghadap dan merunduk dan segera
melaporkan atas kedatangan
beliau.Ampun tuanku, paduka hamba ini
utusan dari paduka Ngurah karangasem,
untuk menyampaikan tujuan beliau, Adapun
keputusan Mataram yang juga harus diketahui oleh tuanku juga
tentang permasalahan Kateng dengtan Panuja, Pembagiannya akan
dilakukan seperti yang dulu dulu .dan mengwasakan jajahan tsb
seperti semula.akan diawasi oleh Putra
beliau,baru demikian merasa sesak , hatinya
Gusti Nyoman Karang.setelah mendengar berita tsb dan berubah total raut
muka beliau.mendelik matanya,dan memerah wajahnya,bergetar di tempat duduknya bersila dan berkata “:Siapa yang punya
rencana busuk ini ????????????!!!!!!!!!!!!MENGHINA TEMAN
SAUDARA DAN MENJUNJUNG MUSUH ??betul
betul tidak sama sekali
menghargai manusia.. yang mendahuli para
relawan…luar biasa licikk rencana ini berarti tidak ada gunanya kewibawan
yang mana diagungkan oleh
para Manca, seolah berani melepaskan uluran tangan…. Bagaimana kalau Paman Lebah
?????seandainya annda dikuasi oleh
Mataram ? coba lihat, karena
sebagai Manca yang di Mataram, begitu menurut pemikiran
saya sebenarnya masih satu seperti : Kagesangan,PagutanMamnang, begitu
kata Gde
Koyon, Knok, bagaikan menyulut api kemarahan, saat itu datanglah
Gusti Wayahan lebah
menghadap dan memaparkan tujuannya datang,. Ampun paduka, hamba
adalah sebagai utusan, dari
Mataram, datang kesini untuk menyampaikan tujuan kakanda, tentang masalah Panuja dengan Kateng, maksudnya akan di
ambil lagi seperti yang dulu, tujuan Kakakandaadalahuntukmemberikan
17.b.Itu yang akan di perhatikan oleh anak
beliau,Semakin sesak dadanya beliau
Gusti NYoman karang,dan segera berubah wajahnya, murung, sebel, mendelik mata
beliau memerah wajahnya,bergetar di tempat duduk beliau dan sembari berkata dengan kesal, siapa punya
rencana ini ??menghina teman dan memuja
musuh ? betul betul nggak punya perasaan,sama sekali nggak ada rasa
berpihak keluarga? Licik, picik rencana
ini,percuma tidak ada gunanya diagungkan dipuja oleh para Manca,
18a. bagaikan menolak uluran tangan…. Bagaimana kalau menurutmu
paman Lebah ?Apakah tidak demikian seperti kataku ??baru demikian diam
Wayahan Lebah tidak berkata sedikitpu,hanya diam dan menunduk melihat tanah,seolah ditusuk
hatinya beliau, akhirnya Gusti Nyoman Karang segera turun dari tempat duduknya
dan pergi segera,keluar
ke Bencingah halaman puri,dan
langsung ke jalan Raya bertingkah,menjinjing ujung kain,seperti tak adav yang
mengiring,karena kemarahan yang luar
biasa memaurti merasuk dalam jiwanya,seolah mengamuk dalam hati sendiri karena kecewa yang luar biasa.setiap orang katemu
ditantang dan tidak ada yang berani memang begitulah karakter nya gusti nyoman karang kalau dalam keadaan marah
dan bingung…..
18b.wayahan lebah akhirnya dipeluk, dari arah belakang, takut dan
berkelitlah Wayaah lebah,karena melihat
tingkah laku tuannya seperti itu,
semuanya bingung panic tak ada yang
berani bicara, dan akhirnya Gusti Nyoman karang kembali memasuki keraton
langsung duduk,lama sekali beliau tak
berbicaraakhirnya diingat ingat kembali
semua perkataan beliaukarenab terslimut oleh kemarahan,sambil beliau mekan
sirih, dan akhirnya berkatalah beliau
:pakulun pakulun sri paduka Ratu,seperti
apapun yang pernah Paduka katakan
padaku,,salah terpikirkan olehku,karena
wadwa panuja banyak yang mati, dihancurkan karena
merebut jajahannya.
19a. sekarang atas perbuatan wadwa
kateng,apa yang didapatkan berani mempertahankan jiwadengan tuluus iklas demi perebutan bumi tempat
tinggalnya,dan itu akan dikuasai
sekarang,mungkin karena keiklasan
diri mereka untuk menunjukkan
bakti,dan sekarang tidak diperhatikan
bagaimana akhirnya manfaatnya
bertuan??karena sekarang dianggap
musuh, bagaimana ,mungkin karena itulah mereka telah mengetahu sehingga muncul
kemarahan,dan 19.b.dikalahkan oleh
Mataram,saya malu bila tidak
dilanjutkan sekarang, karena sudah di pertanyakan dan dilaksanakan, betapa
malunya kalau nanti lahir
kembali,Diam aklhirnya Sri paduka ratu,mendengar b katakatanya
Gusti Nyoman Karang, Gusti bagus made berkata,:Cucuku,sudah berapa lama
kakek berdiam hati,kalau bisa tolong dipikirkan kembali, karena manurut Kakek pada saat ini.tidak ada lain
ayahndamu di Mataram, sebagai inti
maksudnya adalah mengambil alih
keagungan kerajaaan,disini di Pulau Sasak,karena dianggap musuh yang ada di Bali, siapa lagi
yang akan berani bergabung untuk memerangi
jagat Bali,walupun disini di daerah
20a.sasak,kalau memang sudah keinginanya.itulah
sebabnya kaki berpihak pada Mataram,tak bisa dipungkiri pasti aka nada penjahat
dan penghianat akann muncul,walaupun dipihak rakyat Panuja,sebab
tidak ada kecocokan dengan Mataram,, yah dengan cara mungkin akan dengan memfitnah, seperti apa yang sudah saya
katakana di depan,Demikianlah usulan Gusti bagus Made,semakin bertambah panas
hatinya Gusti Nyoman Karang,
bahkan berlinag airmta,kalau memang begitub sebaiknyalah serahkan saja panjak PANUJA ke Mataram, karena sudah tidak ada lagi
usulan hanya itu yang bisa didsikusikan berdua.
20b.berbicaralah Sri paduka ratu Ngurah made
Karangasem, seperti kata baliau paduka
:begini sebenarnya Kakek,bukan begitu,
mungkin saya salah tafsir tentang pendapat kakek, jangan tersinggung, begitulah kata
beliau paduka Ratu,dan akhirnya sama sama
keluar dari pertemuan,masih
ada Gst Wayahan Lebah dengan Sri Ratu,
sembari sambil berbisik, bisik,paman jangan
khawatir,!! Kapan dan bagaimana mungkin akyu akan memerangi
21.a. Mataram ????kemungkinan walaupun Dang Hyang Narada datang turun
disini dan menantang perang pada ku , baru aku mungkin perang melawan beliau, hanya paaman yang masih bisa
mengerti dan tahu apa isi hatiku, paman, dan Gusti wayahan Lebah membenarkan apa saja yang dibicarakan ratu,
akhirnya beliau berpamitan, dan tidak lagi diceritakan di
dalam hati masing masing. Masih terbayang baying dalam pikirannya…Lagi sekarang Gusti Nyoman
Karang mengutus KNOK, agar membicarakan dengan semua keluarga saudara baliau, yang penting tentang keputusan
Mataram tsb. Jugab diutus Made Tawur, nengah paguyangan,Ketut
Pasedaan,akhirnya berangkatlah mereka
menuju ke barat,Tidak banyak diceritakan dalam perjalanan dan tibalah di Mataram,
21b.dan segera
menghadap pada Mataram, dengan
didahului sembah bakti sebagai tanda kehormatan, Inggih ratu Pangeran,
kami diutus oleh saudara putra anda,yangmana tentang Diri anda Pangeran wenten
sedikit sekali usulan beliau,beliau bersedia rakyat
Panuja dikalhkan walaupun dengan memperrtaruhkan nyawa, dan juga
kami bersedi a sebagi putra sudah mengalah dan sepertiitulahhh pikiran mereka, karena ada
cucu akan memohon daerah jajahan
Kateng separo,begitu menurut pendapatr
kata Sri baginda Raja dilanjutkan oleh kakeknya, tetapi tidak
begitu banyak kata kata beliau, yang
penting membuat senang hati
masyarakat Kateng.
22a.maksud
kakek adalah memerangi dan
membunuh semua masyarakat Kateng
tetapi rasanya hatiku tidak maiu seperti itu, kemablilah dan
akku akan mengembalikan ambilah semua
wadwa masyarakatnya.biarkan aku
sendirian disini, ndak apa,,,
Dan
sangat memohon di depan kakeknya.
Dan raut mukapun tidak seperti hari sebelumnya,Diam membisulah para utusan,hanya satu yang diinginkan kakeknya adalah membunuh rakyat
Kateng,tak diduga ada sesuatu dalam diriku,seandainya kakek
ada niat untuk berperang
melawanku sebaiknya ambillah
wadwa rakyat semua, biarkan aku
lebih baik sendiri yang mati. Agar betul betul
mati didepan kakek, disertai dengan
wajah tidak seprti dahulu. Begitulah ucapan beliau, juga
swabawa wajahnyapun tidak lagi
seperti sebelumnya,para utusan hanya diam dan diammm,,,,lama sekali nggak ada
yang berani bicara,seperti
tersinggung menurut beliau,dan
akhirnya mereka permisi dan berpamitan bersama menuju
Karangasem Setelah semua dilaporkan
segala sesuatu yangv terjadi di Mataram,
kepada tuan ratu yg ada di karangasem.
22b.semua
melengok tak bicara. Sesak dalam
dada,tanpa sepatah katapun keluar …karena
saking ketersinggungannya sehingga sambil tidur terus
dipikirkan…juga tidak bisa menghilangkan apa yang tersirat dalam pikiran
beliau.seolah olah sudah kehilangan naya wiweka, daya upaya,,,tetapi tetap
gusti Nyoman Karang hanya ada berharap
perang…hanya itu jalan terakhir,Gusti
Bagus Made juga masihesah terhadap
apa yang akan terjadi selalu menghantui pikirannya,seperti tingkag anak
kecil bersama rakyat berbisik, bisik,ada
rasa seneng , ada rasa bingung dan rnyeri , takut dan ngeri….itulah
sebabnya sambil menonton menikmati galang bulan,Karangasem atau Mataram
sedangkan dia merasa berasal dari
Mataram,
23aSecepatnya
beliau mencari pemecahannya,karena sudah lama mmerayu
ratu karangasem, Bali, Sri paduka
ratu Bagus Karang, bersedia untuk ikut
membela perrang melawan Sasak,dan juga akan bersedia meminta baqntuan di Taliwang, dan bagar bisa mengaqlahkan, atau ada upaya lain
lagi,Adanyaputra sri Paduka ratuYang telah wafat sima Tlagarung yang mana bernama,:KI Gusti Gede Ngurah
bersepupu bersaqma raja Karangasem,begitu sebenarnya semula, karena sudah bersitri dengan anaknya gusti Nyoman Karang, yg bernama Gusti Ayu Putu,apa kira kira yang
akan diahrapkan dariputra laki beliau
karena masih kecil dengan Aji, ayahnya,
pasti akan merasa segan. Sehingga pasti tidak akaqn rukun berswami istrin
itulah sebabnya dul;u Ki gusti Nyoman karang,tidak cocok
beripar,karena terlalu irihati
yang luarbiasa, dan cemburuhatinya Nyoman
Karang.dan sangt berharap akan kematiannya Gusti Gede Ngurah. Dan istrinya
pun juga
bermasud akan kematiannya gusti
gede ngurah, karena
mengharapkan putrid raja
pemayun. Karena sering dilihat berse
lingkuh Liciknya Gusti Nyoman Karang, menharap
membunuh iparnya sendiri. Saat Sti
paduka ratu diupacarai, bagaimana caranya
agar membunuh tanpa membunuh raja putri ???
24a. disanalah
beliau Gusti Gede Ngurah dipakai
sasksi, dibilang sebagai sumpah dan kutukan,, setelah berdewa saksi,seandainya
ada niat gusti Gde NGurah walupun
sedikit demi keselametan raja putrid,
maka dia akan kena Upadrawa, itulah sebabnya Gusti ngurah kena kutuk sehingga membuat gusti Ayu Putu
berpisah dan pulang kembali kerumah lama, dan bertemu dengan saudaranya
gst Nyoman Karang dan
bersama anaknya. Dan kemudian setelah kawin dengan saudaranya Gst Nyom
karang, dan akhirnya berselingkuh dengan gusti Nyoman Karang,maka
betapa sakit hatinya dan sedihnya
KigUsti Gede Ngurah.
24b.seolah olah
dia hanya bermaksud membela mantan istri, yang mana sudah ditinggal ayah ibu,waktu semasih
kecil,karena sebelum potong gigi,karena
merasa bersepupu itulah sebabnya
ia menyAYangi gusti Yu Putu, dank arena
saat itu tidak ada yang perduli,dan sama sekali tidak ada yang perhatian
terhadapnya,tetapi setelah dikawini Gusti Gde Ngurah secara diam diam menyayangi
dia, semua berharap mengambil
gst ayu putu, karena merasa
warisan.Demikian juga
pendapat para rakyat yang tahu tentang sejarah beliau Gusti
gede Ngurah,itulah sebabnya diharapkan
sekali dijemput agar menjadi retuning
Mataram, dan secara sembunyi
pergi ke
25.a.Mataram, dan akhirnya dalam perjalanan beliau menangis dan mengingat ingat tentang nasib hidupnya.Bila diumpakan bagaikan pohon kayu kering yg sudah
tak ada gunanya dalam hidup ini, begitulah penyesalan beliau dlm
perjalanan.yang begitu panas membara dalam hati
bagaikan di saat sasih ketiga
musim panas yang tak hentinya, itulah
yang dialami oleh gusti Gde
Ngurah syukur ada mantra mataram, yang sudah tua bernama Gede POGHO menyuruh
beliau agar membuat
rumah kecil disebelah timur jalan, di Desa Tanjung,adapun yang ada
disebelah timur jalan adalah : Kopang
Sakra,,Pangamasbaga,Dasan lekong,Kutaraja, ksik sikur, dan sebelah timur
Blimbing, tetapi
25b.ada juga yang sebelah selatan Babak, yang terutama Kuripan, yang berkuasa adalah : Aki Galiran
Aki batu, juga anaknya IPARESA, semua ini sudah sanggup akan membela Karangasem,
betul tak diketahui oleh yang mempunyai
kekuasaan,mungkin sudah kehendak hyang parama kawi karena
kondisi seperti itu akhirnya desa
itu kelihatan suram dan mengerikan,mungkin sudah waktunya kala itu datang, dan dibarengi dengan kawisesan, saat bulan sucipurnama,dan saat
itu keluar asap,luar biasa naik arah asap itu sebagai cirri.
26a.Gunung pengsong pun bergetar dibarengi
dengan guruh,juga lalat berterbaqngan saat malam hari,malam itu sepi dan burung gagak bersuara tak henti henti seperti
sedih alam semesta ini,dan para
bocah bermain perang perangan di
asrama, juga dibarengi suarab orang
dewasa , tua, anak anak , bertebaran berlarian sambil menjerit jerit seperti suaran genggong, yang mana disebut MINGGANG, dari sinilah berkembang seni
genggong di daerah
karangasem.karena pemimpin Karangasem
yang sangat mengagumi Genggong.begitulah cirri yang mengerikan terjadi di bumi, apalagi kalau diceritakan suara
menjerit kala mretyuuuuu apalagi Sangging , pagesangan juga
26B.kena
pengaruh Kaliyuga. Tetapi Ki Gusti Nengah Tegeh yang beristana di Karangasem, saat masih muda
saat itu, sehingga banayak saudara dans epupunya, begitu juga para
mertua laki , mertua perempuan, tetapi Gusti Ngurah Tegeh yang
menantikan beliau. Karena memang terehan
Pemayun,itulah sebabnya sebagai
bahan iri hati karena tidak suka yang melihat kedAAN TERSEBUT itu yang
diperklirakan sebagai penyebab
semuanya.yang mana bisa membuat situasi
semakin panas membara, mampu secara ilmu magik dengan mandi dan tepat dilaksanakan seperti yang
dilakukan oleh Gusti : Mungkrang, betul
betul ilmu Calonarang yang di gelar…saat itulah
mengerikan, menakutkan daerah
Kagesangan, bagaikan di jagat Girah
kalau diumpakan.karena nbegitu sandi kala
sekitar sore menjelang malam, sudah mulai mengelar
ilmu aneluh anerangjana,
27.a.sehingga
suara burung hantu sudah
bersautan. Dan setiap malam
menari bergirang gurau sarwa buta
buti leak destidan juga ilmu tluhh sehingga bebeai sukik ,
bertebaran. Tidak ada sama sekali yang
sembahyang kepada hyang widhi, kera , legend , dan bermacam macam siluman
blak magic berseliweran dijalanan sepertio mondros , brejog, dan banyak anjing yang mengalun alun merebut bangkai sehingga membuat
takut gusti Nengah Tegeh.
Dan sakitnya waktu itu tidak bisa diobati,dan
akhirnya wafatlah beliau..
Sesudah meninggalnya gst Ngh Tegeh, ada
orang tua istri dan masih pernah neneknya daqri pihak laki, Gusti ketut Putu itulah yang
diantar oleh para wadwa dan
dibarengi oleh cucunya yang bernama Gede Sidemen.
27.b.
karena beliau semua menurut dengan Gusti Nengah Tegeh.kemudian
lagi di buat naya wiweka oleh gusti Nyoman Karang,karena tidak wajarn
bila Negara dikausai oleh seorang
perempuan, dengan tujuan akan di ambil semua rakyat
Karangasem, Ni gusti ketut Putu mohon kepada Raja Klungkung di
te,mpat beliau maharaja Istri
seganing.begitulah upaya :Licik
gusti nyoman karang, dan sudah dilaksanakan.. oleh sri ratu
paduka Ngyurah made
karangasem.karena menurut pada adik,
maka baru menyesal rakyat wadwa
Pgesangan semua tidak berharap
akan
28a.pergi tuan sungsugannya,Itulah sebabnya
Gede Sidemen berharap berlaga ke Karangasem.tetapi para mantrai
Kgesangan merasa kaget dalam
hatii juga termasuk Pra sang hyang
MUmbul adiknya Gede Bonaha, bagus Intaran, Ketut Bukit, termasuk kelauraganya
semua.semua mengikuti perintah Gede
Sidemen, juga ada mantra trehan Brahmana, Sang Ketut Tegeh, agar mampu
mengalahkan Kuling itu sebabnya b Gede
Sidemen bersama Bonaha. Dengan
bergerelia menghadap Mataram
dan menyampaikan segala tujuannya. Dan segala yang telah terjadi dengan penuh rasa hirmat
melaporkan hal tersebut kepada raja Mataram, dan disambut baik , maka senanglah
hatinya Gede Sidemen.
28b. karena
sudah pasrah dengan kehidupannya, mungkin betul seperti yang
dikatakan oleh para dewata,”janganlah kakek
khawatir , dimana ndak ada
Anugrah TUhan ?” walaupun meninggal pasti dapat
surga, kalau toh masih hidup menikmati kebahagiaan, tetapi yang penting
jangan mundur jangan takut membela kebenaran,
hanya menunggu Waktu saja,
karena Utusan kami sudah berjalan, seluas daerah timur semua
rakyatku akan datang bergelombang gelombang tak hentinya,dan
akhirnya bantuan pasukan utusan itupun datang dan membuat
gede sidemen merasa senang hati.
29a..karena
sudah merasa kwalahan hampir
mati , tetapi syukur seperti apayang dikatakan bahwa bantuan prajurit datang tepat pada waktunya…bagaikan ikan besar dengan lautan samudra. Tidak mungkin samudra
dikalahkan ikan walaupun seberapa besarnya ikan itu cucuku,begitulah persamaan
pertempuran ini digambarkan,itulah
sebabnya sekarang lebih hati hati dan syaga,karena mereka semua
keturunan Kgesangan,Gede Bonaha
melapor cekatan, Lugra Ratu Hyang batara
29.b.ingat sekarang saya dengan kenyataan, dari
jaman dulu,belum tahu siapa
sebenarnya musuh, kalau sekarang saya mangkhianat
bukanlah keturunan si
bonaha, dan akhirnya permisi, akhirnya terdengar berita tersebut di Karangasem,
seandaiinya Kgesangan di gempur,tetapi
lebih Kgesangan
30a.karena
ni Gusti Ketut Putu diboy9ong ke
Karangasem, dengan keris pusaka warisan yg bernama,Si Kulentang POH, dan
akhirnya menurutlah Gede Sidemen. Dengan
membawa gada ke Karangasem,tetapi Gede Bonaha juga setia kukuh, tujuannya ahanya menyerang, begitulah katanya bonaha.: terlalu
pengkhianat gede sidemen, !!!!!seolah olah bukan keturunan triwangsa,takut berperang bela pati
. didengarlah hal ini oleh Ratu
Mataram,terkejut sekali beliau,mungkin
karena
30.b.didahului sehingga membunuh
anaknya yang pertama, yg bernama
Gusti made Oka,pergi menuju
tempat sebelah timur juring,diikuti oleh
para mantra yang masih muda
muda,yang tertua adalah keturunan Brahmana bernama :Sang Wayahan Putri,diikuti oleh pembantu
sekitar 30 orang,lengkap dengan
senjata,berjalan bergeerlia di malam
hari menuju jalan yang arahnya ke.selatan.
31a.tibalah di sawah Gebang lalu lagi menuju keselatan dan timur, dan
tibvalah di tanah bang,dan sekarang ceritakan Sri Aji MATARAM,dan semakin banyak para utusan
datang.,karena banyak yang mengatakan bahwa,
Mataram besuk akan dikuasai
karang asem , dan ada bilang Kgesangan beusk akan dikuasai karangasem,
terkesima beliau mendengar hal itu,dan
tidak bisa tidur, tetapi para mantra
muda menghibur dan akan bersedia menghabviskan semua musuh,ada yang bernaqma
31b.Sang Wayahanh gelgel keturunan Brahmana sanggup
untuk menghadapi musuh
datang mewakili Kgesangan,dan
memang berasal dari Kgesangan dan sudah
bersiap membawa senjata dengan benderab yang berkobar kobar
dan sudah dibunuh oleh gede Bonaha oleh
Gede Sidemen, dan dibawa ke karangasem,tetapi warga Kgesangan
dibelokkan, dan disuruh
merusak benteng tsb.betul
betul penghianat gede sidemen,karena sudah menyerahkan di4ri
kayak Katak, tak berdaya di karangasem, dan semua segala tingkah lakunya di karangasem sudah
diketahui
32a.Dibilang bahwa Gede Bonaha yang mengatakan Bahwa karang asem akan hancur besuk, begitu
menurut ratu mataram, tolong kataklan dan beritahu aku, dan utusan itu pun
permisi,tiba tiba
datanglah serangan dari selatan, dibarengi gede Bonaha, bagus Intaran,ketut Bukit
bersemburan sambilmengantar anak
istri juga dengan membawa senjata,saling
mendahului bergumulan dan mendekati sang
Prabhu, seperti panik laksananya
danm berkata, singgih daulat tuanku mati
aku sekarang, laporan dan GedeSidemen betul betulbohong dan menghianat,
dan sekarang daerah .
32b.Mumbul sudah
di kuasai dikepung,daqn hancurv
tak karuan, teman jadi musuh, begitu laporan gede
Bonaha terbalik sabda batara seperti menggunkan aji Giguh, dan panca dudu,
mer5asa tidak berguna beliau memelihara dan memperhaqtikan dulu,
oleh karena itulah dititahlah Wayahan Gelgel agar
mengantar kesebelah barat di Desa Padasaqnh Agung dan semakin
cepat melangkah,kiarena
sudah menjelang pagi,dan bersiap siaplah para masyarakat
amlapura, sudah keluar dari
kota dengan bersoraksorai lengkap dengan senjata, dan bergantian datang ke balai desa dan terkesiap para masyarakat Amlaraja, adalagi yang meragukan untuk kembali ke dalam kota,
tetapi yang berasal dari Mataram,
duduk di lapangan alun alun, p-enuh senjata di gelar di jalan raya, semua masyarakat
berusaha mohon penjelasan dari
tuanku raja,
33a.
Ada putra beliau dua orang, yang lebih tua bernama ki gusti Wayahan Jelantik, yang lagi satunya
bernama ki gusti Ketut Jelnatik,
serta beliau paduka menyuruh agar
datang keKarangasem,juga pembantulagoi dua orang,agar memperhatikan
Bonaha ap-akiah sudah
adaq di Padesana Agung ? itulah
saebabnya mereka berdua berangkat
dan sudah tiba dei mataram, menyertai
utusan karangasem, yang berasal
dari keturunan Brahmana, yg bernama sang Bagus
wanasari, menjemput dan berkata , Ampun tuanku raja saya
diutus oleh keponakan paduka, agar nmenyampaikan kepada bagindaq pangeran, keponakan
anda gede sidemen bermaksud
membunuh si Bonaha lengkap dengan senjatantanya, mnenmang ada
kegembiraan kami tetapi lebih
baiki saya berjalan menuju desa pedalaman, karena banyak masyarakat salah tafsir,tanpa tujuan, karena
sudah dikuasai sampai desa Tegeg
agung, itulah sebabnya agar tidak
semakin
33b.banyak
korban,kita pergi lewat jalan
selatan, akhirnya nanti aqkantembus disebelah sisi selatan Kagesangan, dan dari utara nanti kebarat, dan akan tibalah di Kakala,dan pada hari minggu
lagi Keutara, dan
hamaba sendiri akan menuju
kesebelah timur.,
34a.
Begitulah laporannya , dan
sekali gus utusan itu permisi,.
Begitujuga salah satu masyarakat dari Mataram,
ada yang menuju ke timur, juga b ada
yang ikut ke selatan, ada yg ke barat,
dan keutara sebelah timur Moncok, setelah demikian sesuaindengan
tujuannya sri paduka ratu sebagai pemimpin
menuju ke barat, dan berdiri di
samping Raja, melihat perangnya
si BONAHA, di ujung
34b.kuburan
Mataram, Saat hari b sabtu
Uamnis tambir kala w2aktu dwi
kresnamasa gama isaka 1759
saat itulah datang para
prajurit Kgesangan melalui
Sawah Gomong dip0erkirakan
sebanyak 300 orang emnuju keutara dipinggir sawah karena saat musimmenanam kedatangan prajurit tersebut, akhirnya gede
Bonaha disembunyikan di suatu
Pondok, juga dikepung
pula tempat persembunyian itu
dari timur, dan selatan, akhirnya tak karuan
suara mereka berhamburan akhirnya
menyerahlah Bonaha ediikat , dan iytu sebabnya dia mengamuk Bonaha, juga
Bagus Intaran ketut Bukit
juga mengamuk dan akhirnya
berperang sama sama ourusa.,
35a.
Tidak ada yang mundur
betul betul keturunan Tembang,
Karundangan tidak pernah
membedakan Musuh, akhirnya air swawah
pun meluap karena
banyaknya bangkai yang tertumpuk,
bagaikan bangkai katak, dan akhirnya kalah
prajurit Kgasaqngan, banyak yg meninggal tertusuk senjata,
tergeletak bangkai nya di sawah,
dan yg bmasih hidup ketakutan dan lari8
tanpa lagi beranI membalas, mukanya penuh denganlumpur maka ada yg semakin berani
dia berperang dan hanya lari danlari ke
selatan ke barat, semua nya
lari menuju kgesangan,
35b ada lagi yang lari melewati sungai
gomong, ada yng tenggelam di air, dan akhirnya bersih semua
musuh bagaikan di bersihkan
dengan sapu, setelah bdemikian para kelompok Bonaha menuju pondok asadha, dan sri aribudal
dan sudah duduk di balae desa.
Dan anak beliau juga para mantri,
masih juga menceritakan berbincang bincang tentang peraqngnya Bonaha
dipuja bagi yang satria dan purusa., karena
sudah bertekad untuk berbuat
baik. Tetapi batara saking Kawis
amla, merasa sesak dan resah
haqtibeliau, ternyata belum mati si Bonaha, yang yang membuat kecewa dalamhati beliau.
36a
setelah bergqanti musuh Mataram, Gusti
gede Ngurah melihat waktu dan tempat sebelum peranya Bonaha,pergi
beliau menikmati pemandangan di
Ampenan, dan berjalan kesebelah utara, Setiba beliau di Rambige,bernaung
dirumahnya Mqade Banjar karena
itulah mantri yang sangat di handalkan, ternyata da lagi keputusan dari Karangasem, brahmana Ida wayan Gede Ngenjung yang
mana diperintahkanoleh sang Prabhu agar menyampaikan kepada Gusti Gede Ngurah
agar segera Pulang kembali ke
Karangasem. Karena sepi daerah tsb, dan
gusti gde Ngurah tak tersangka kena
sakit perut mendadak, yang tak tertahankan,
36b.Brahmana
ida wayahan ngenjung akhirnya kembali lagi ke Karangasem,setelah
itu, datanglah keluarga puri gusti gde
ngurah termasukanak istrinya semua
bersma adapun yang bernama Gusti
Genjeng, gst Wali, semua datang menuju Rambige,
menjenguk karena gst Ngurah
Sakiyt perut, hanya satu yang nggak ikut
masih berada di Amlaraja, sedangkan yang bernama gst ayui Biru, dan sekaranmg sudah menyebar berita bahwa gst gde ngurah sudah ada di matARAM, SEMALAM
SEMUA SIAP SEDIA DI Amlaraja, menjaga
untuk persiapan besuk harinya.
37a Gusti Nyoman karang akan membangun kuta,
Sumpana, ditepi kerajaan,
segera dipindahkan oleh prabhu Mataram, agar
semua memnbuat Kuta sumpana,
juga Gusati gede ngurah disuruh
oleh raja Mataram, memegang
masyarakat mataram utara, mataram
selatan dan Amlaraja Utara, semuanya
sudah menurut ,termasuk gunung Kusuk sebelah utara dibelah timur Sang Hyang
Leak, dan sbeleah barat KIKISIK, Tanah
Mbet, meninting, Ampenan, dan sebelah
timur sungaqi Ancar.
37b.dan
akhirnyqa sampai di samping Raja
mataram, juga sampai di daerah Monjok,
Watu Tambwan, Sayang sayang sigrongan, Mangempas, dqn sebelah utara
Sungai jangkuh, itulah tempat
tempat yang akan dikuasai oleh Gusti
gede Ngurah Adapun para Mantri
beliau: yang berasal dari selaqt Bali,
Wayahan Abyan, yang sudah boiasa terkenal purusa dalam perang, Putra Nengah
Sibetan, juga yang lain Gede Bebitra,
ketut Banjar, nengah Padang, juga
daridulu keturunan brahmana, yang bbernama
Sang wayahan Muka, Demikianlah cerita tentang Bali, berjejal jejeal
membuat Perumahan kuta sumpana,
38a. Sama
sama mempertahankan diri dan tidak berani mendahului, sama sama berhati hati dan sayaga, karena tidak tahu
yang mana musuh mana teman?tidak diceritakan lagi dan saekarang akan
diceritakan Gusti madew Oka. Bepergian
menuju sebelah timur Juring, selama dalamperjalanan beliau siang dan malam hari dan p-agi hari tibalah beliau di desa Kopang,dan
langsung menuju rumah jero bandesa, adapun kata kata Gust Made bOka , : uduh kaki bandesa, saya disuruh oleh raja AMLARAJA beliau
mengharapkan Bendesa agar ingat dengan
kata kata beliau yang dulu, supaya menyanggupi
untuk menyerang karangasem, dan sekarang lah bersiap dan saya diutus untuk memulai dari sebelah timur Juring begitu kata
beliauy batara, kalau bisa nanti dari sana akan menuju ke barat , kata gusti made Okaya kalau begitu baiklah
dan langsung berangkat. Tak diceritakan di jalan tibalah di
desaq Gasela, dan juga langsung memerintahkan rakyat Tanjung, memberitahukan IO gede Phogo,
tetapi sayang dia nggak bisa ikut karena
sakit keras, tetapi tetap disaqrankan
Gusti Denapageh., agar tetap dulu bertempat di Gasela.
Dan sambil mengecek desa desa karena banyak telik tanem , duta
musuh yang ada di desa desa menyebar.
39a.swemua usulan nya
diterima dan dibenarkan oleh gusti made Oka,tetapi bandesa Kopang agak
khawatit hatinya, agar cepat melaporkan emeriksaan dan pengecekan ulang di karangasem,terkewjut para wadua
karangasem,dan memberitahu kepada
adiknya gusti Made karang, dan
berangkat segera mungkin, di sebelah timur Juring,danm agar lengkap denganh saenjata, sekitar 3oo orang
berangkat malam hari dan tiba pada
esok harinya
39b.
datanglah di desa Kopang, bendesa Kopang juga sudah siap enmhadap dan berkata dengan penuh tangisan,
aratu Paduka raja Putra, bahagia hatiku sekarang,karena paduka sudah datang
disini, biloa terlambat kedatangan Tuanku raja putra, enath apa kan terjadi
terhadap rakyat tuanku,seolah tanpa guna aku menghamba
pada paduka, begitu datang
Raden watu Liyang yg bernama Singarsa,lengkap dengan pasukan
dan senjata,cepat matur dan sudah tiba di gasela. Teru tama masyarakat
paduka, di adu untukmelawan
musuh, kalau bisa sekarang juga , apa yang akan ditunggu lagi ? begitu atur ki gusti made Karang, benar sekali
aturmu itu ,.tapi jangan tergesa
gesa,
40a.Lihat situasinya dulu,keadaan wadwa
setrimur Juring,apakah mereka sudah siap? Supaya tidak dua kali
kerja,sehingga membuat susah kebelakangng, nah
itulah yang paman lakukan,perhatikan kalau sudah jelas, agar tidak kecolongan kita nantinya, saat itu setuju
Raden Singarsa, juga raden bandesa,selain itu juga memerintah agar duta / utusan berjalan.Ceritakan
sekarang wadwa gasela,
40.b.Semua
sudah bersiap dengan senjata, Di
dekat balai desa, datyang karena suruhan para raden,dari Amasbage,Pedasan,Lekong , Rumbus, sakra
Kiwsik, Sikur, juga termasuk
setimur sungai blimbing semua
mendekati gusti made Oka, menmgharap agar diperintah beliau kala barulah
sudah demikianbarulah membuat
kota raja, disana baru menempur Watu liyang,, Kopang,
masak nggak hancur oleh mereka? Bbegitulah
kesiapan para utusan.Gusti made
Oka, masih ragu dengan dengan Made Phogo
karena para mantri sudah banyak
tua, yang tetap diandalkan oleh batara.
41a.
Setelkah dituruti oleh gusti made Oka, belum tahu bahwa kena
tipudaya, yang mana mengharapkan kehancuran beliau, seolah dielus elus agar tidur, aturnya
gedecPhogo, berputusan agar Gusti
made Oka agaraq segera bertingkah untuk
menyerang, agar bisa terkalah
oleh sawa...begitulah dikatakan
menurut hamba, kemablilah utusan itu dan
melapor kepada gusti made
41.b.Oka,
dibenarkan sekali pendaqpatnya mde
phogo, dean nkemusdian tak lamakemudian karena tidak dibahas aturnya made Phogo, dan akhirnya terjadilah pertengakaran anatar wadw2a di gasela. Dan besuk agar mampu menaklukkan Belimbing, lenek, suralaga,
tidak deiceritakan tentang
penyerangan tersbut ceritakan yang
masih semua sudah menyerah
kepaqda gasela.
42a.dan
besuknya Gaselaq didatangi oleh musuh dan akhirnya
membuat pertahanhan laut dari selatan,
dsn barat,Sedangkan gusti made
Karang duduk dan mengadu antara wadwaprajurit
,beliau agar berperang.
Akhirnya ketetr wadwa
gasela, karena kekurangan, kalah
banyak karena lebih bayakmusuh daripada
teman, akhirnya matilah Pemekel Gasela,
yg bernsamsa zMambal, termasuk anak
beliau juga lariiiii dan warga
gasela banyak yang mangusi demi
keselamatan anak istri,
42. b.
Krena keterbasan waktu,sekarang semakin susuah lah ki gusti
Made oka, yang asli wadwa
gasela yang kurang perhatian
pengarahan,tetapi wadwa Bqali pendatang
pageh Cuma jumlahnya sedikit
25 orang hanya kebanyakan para wadwa, sehingga kembali lagi berangkat pada
malam hari, Orang bali yang ada
di gasela, ditinggalkan dirumah mereka, begitulah kata Gusti made
Oka,nahsekarang marikita kerjakan bersama sama, di Panjong, bila datang nanti musuh, kita menyerah saja , kalau masih Ida batara
hidup, bila tak terlihat, baru demikian menangislah para
43a.wadwa gasela,karena sangat prihatin di hati
mereka,akhirnya mereka pun berangkat tak tahu enath siapa yang dianggap musuh,setibanya di daerah
Pancong, berhenti sejenak di daerah
Tanjung,ada perintah gede Phogo, bila sudah kalah Pring gasela, lagi menyambung
gede phogo tetap pegang teguh dearah
Pancong dengan tegas,dan ajak gusti
Maras, bersama sama, dituruti katakata
gede Phogo, makanya bermalam
semalam di Pancong.
43b.
Besuknya ada pemberitahun dari Pemekel
labwanaji, yang bernama Batara KTA, dan laporkan labwaji diserang oleh Gandor,setelah semua
setuju pergilah gusti made Oka,
dari labwaji menuju di Tanjung,
gede Phogo tidak dapat tidur sejenak, tidak ada
masayarakat yang berani naik, dan
akhirnya gusti made Oka menuju pantai, kesambut oleh Jamsari yang
baru datang dari Taliwang,Aratu Gusti made Oka
kami mohon bantuan begitulah aturnya,hamba merasa
tidak akan bisa sampai dari taliwang datang kemari, mohon bantuan untuk berperang begitulah
katanya disertai sujud bakti oleh salah satu cucunya gede Phogo, juga
datang dari Taliwang dibelakangnya
mereka.
44a.akhirnya mandfeg Gusti made Oka setelah mendengar laporannya seperti tadi, terus bagaimana sekarang ???kalau begitu mari kita
terus saja ke Labwaji,kebetulan perangnya
agak sudah reda, wadwa Labwaji,
dengan segera gusti made Oka
akhirnya naik ke perahu,karena Gde Phogo
kelihatannya malu, dan akhirnya
menyebrang ketimur segera tiba di
Lombok.Disambutlah beliau oleh
wadwa kampung, dan langsung menuju
Pringgabaya, yang bernama Kter, juga prawangsa
arepungkur, menghaturkan makanan ,juga
bermalam semalam,sedangkan gede Phogo
44b.
Segera berkemas menuju amas bage,dan
menghadap kepada Gusti made Karang.dan memohon ampun dan
agar bisa diampuni, dan agar diijinkan untuk menjadi
parekan, dan sudah diterima,dimaafkan.sedangkan gusti Made Oka bermalam dan sudah senang sesuai dengan harapannya. Karena sudah
mendingan para musuh maka matur
ki Pangkur, ampun Pangeran karena hamba
menghadap pada pangeran, karena
sedikit sekali ada masyarakat
45a.Pringgabaya,agar
tidak sia sia Pangeran ada disini,
karena kelebihan musuh sehingga musuh lah yang menang,kedatangan pangeran
bagai memberikan cahaya benderan di samudra,kalau boleh saya sarankan lebih baik kembali dan berstana di mataram,dan
segera gusti made Oka menjawab, Kenapa kayak
linglung berkata???kalau begitu kelihatan sekali kenistaanmu kurang
jujur kamu,juga segalanya ngapung yang kamu haturkan, akhirnya
menjawablah wayahan Puttri,biarlah karena tujunnya demikian, hamba juga
membenarkan laporannya Pangkur , pangeran,
45b.
Seandainya paduka mau
berlaga dan mati disini , siasia saja,karena tidak ada gunanya perlawanan
paduka,karena bila melawan semua musuh
raden para wadwa
semua, maka sebaiknya diam saja,
duduk,demikianlah sarannya
Pangkur.Gusti Made Oka menjawab : kalau demikian ,. Dimana jalan
untuk kembali pulang ????/karena
semua jalan sudah dikuasai
oleh musuh,juga akan mati juga dalam perjalanan, tidakl
begitu lama lagi Pangkur ,
menjawab,begini aja sebaiknya kita gunakan perahu,semuanya pasukan Pringgabaya , termasuk yang bernama Keter, Gombang, tidak
diceritakan tentang perjalanan Perahu menuju ke Barat, karena kebetulan
ada angin berembus deras sekali dari depan,tibalah di Pasugyan.
46a,juga dicancang disana semalam dan besuknya baru mulai lagi menuju kebarat,tak
diduga goncangan ombak samudra,akhirnya turun
di Pasugyan,.dan berkemah di hutan walaupu8n tanpa tidur semalam
suntuk,juga lapar tak
tertahan....begitulah kata gusti Madfe
Oka.: apa yang bisa kita lakukan paman, sang wayahan putri kemana
akan perjalanan kita sekarang ???karena merasa akau sudah dijaga ketat di seluruh perjalanan, apakah ada
beberapa teman mungkinkah sudah lewat dari Salawe, apakah
ada desa desa besar kalau kita
lewat di arah barat ini ???
sang wayahan putri
46b.menjawab:paduka jangalah
merasa khawatir bersama saya,
karena masih banyak yang sayang dan
hormat kepada kami,
di daerah sini, masa nggak ada
alasan untuk menyelamatkan paduka
??karena desa sdesa ini adalah pusat lelangit saya.tidak diceritakan sudah malam ..dan besukharinya, berangkatlah dengan pelan pelan. Karena
terlalu lelah perjalanannya,dan
tibalah di
47a.Barong
bira,dihadanmg oleh musuh,dengan senjata
yang besar,jumlahnya sekitar seribu empat ratus,dibawah pimpinan : raden Denila,
Raden Karem, raden Sukayang, Sri Nawa ng
jawili, disanalah mencari
upaya, di[paksa dengan apai apai yang baru datang,
disnalah menjawab segera,
Wahai
pangeran : kami hanya menghaturkan tujuan kami maafkan prilakukami, kami tidak
mau membuat susah apakah
Karang asem , apakah Mataram kami
betul tidak tahu entah siapa, klal;au
berkenan mohon uluran tangan , yang penting kami bisa pulang pangeran,
juga diterima karena kemarahan ptrajurita akhirnya semua menghunus
keris, gusti made Oka lambat menghunus akhirnya menangkis dengan tangan
kanan, akhirnya keluar darah
dari telapak tangan kanannya,
47b. Akhirnya
lari tunggang langgang dan yang lainnya berperang dengan sengitnya....dam gusti wayahan
Putri pun gugur dalam peperangan,
dan banyak lagi yang terluka , mati,yanglainnya
ada masih seru perangnya saling
tikam menikam,banyak juga yang
terluka.juga tak terduga galaknya
para mantri karena semua
hampir berdarah muda.
48a. Bila
semua mantri bacak namanya seperti
: Gombang Keter, Putu, Badhrana. Tihing tali, Prengpeng, padang , bagyati, cu, taji,
kretatadha, Taka , kretana,
jayanti, itulah para mantri yang
selalu mengamuk, meninmggal Denila
dan sekarang sudah tergeser wong
bayan dan banyak mati
terbunuh,terluka,dikejar diburu dan dibakar
rumahnya Wong barong biru, sampai
di masigit, semua hancur,
tetapi Gusti made Oka,
hampir pisan karena banyak luka
beliau,darahnya
48b.terhenti
henti, dan akhirnya saat
sadar beliau berkata dan menangis,semua wadwa masyarakat beliu berkerumun melingkari beliau,betapa
nerakanya saya paman,
karena diamuk oleh musuh, tak apa
apa saya
, dimanakah saya sekarang ??,dan berusaha belaiu bangun,dan segera juga ikut
mengamuk bersama prajurit beliau
banyak juga dapat membunuh
musuh.dan akhirnya terlalu lelah pinsan lagi,lagi lagi dikerumuni para jana dan
ditangisi oleh masyarakat beliau,banyak
yang mneyambut tuannya yang sedang sakit,
tetapi banyak musuh tidak ada yang masih dan adapun yang masih hidup lari tunggang langgang....
49a,satupun
tak ada disana semua
pulang yang terluka,
bertanya beliau kemana
para musuh itu pamman ? betapa lincahnya para prajurit mengamuk musuh,, akhirnya melapor salah satu mantrinya ,
singgih Pangeran musuh
sudah tidak ada lagi,,semua sudah
lari,kalau begitu mengaso dulu
karena kita semua sama kelelahan.da waktu sudah sore Keter
akhirnya berkata :sebaiknya kita
mundur saja dsari sini, dan kita pergi menuju daerah arah ke
timur,karena banyak masayarakat anda disana, berpikir akhirjya Gusti made Oka, dan
setuju maka digosongkan beliau kesana.
49b.
Berganti ganti mereka menggendong gusti made Oka karena kelelahan, akhirnya pada
malam hari baru tiba di Sajang
dan terus menuju suatu daerah karena tempatnya kecil dan berlekolekok di
gunung, kira kira ada sepuluh KK, yang menyambut kedatangan
beliau diantaranya ada byang bernama :
Marjaya, langsung menangis melihat tuannya dealamkeadaan sakit terluka,dan
sibuk mempersiapkan tempat tidur dan
juga mempersiapkan busana, dan juga bantal,ada juga yang menghaturkan obat obatan,
luka bel;aiau,juga mantra,
semakin surutlah darah keluar,segerasi Marjaya menyuruh
istrinya untuk menanak nasi untuk diswediakan kepada gusti made Oka dan
pengikutnya, karena sudah selama tiga hari beliau tidak makan, disanalah di
Sajangt beliau bermalam dua hari.
50a.
Besuk pagi sudah mulai berangkat lagi
menganai gusti made Oka
digwendong bergantian,kemudian
menginap lagi satu malam dan besuknya lagi
berangkat me3nuju desa Jringgo
sebelah utara Pringgabaya. Disana beliau
lagi berhenti sejenak, karena daerah itu
dikuasai musuh, sampai ke Lombok itu lah sebabnya menyilib, datang satu
persatu wargaq beliau yang bernama
Waryah, terkejut dan menangis, terkesima dan karena baktinya dan
prihatin, dan menghaturkan makanan di
daerah Jringgo, menyilib karena sudah
malam.
50b.setiapmalamsepeti
itu selama empat hari , dan langsung mnyebrang laqutan, dan melewati suatu
kampung yang brnama DEHENG matana, juga
Bdohlatif, kemudian menaiki perahu beliau kebetulan juga anginnya
bagus, daribelakang maka cepaqtlah tiba di SUMBAWA,turun beliau di
Sagena, terdengar berita beliau di Santeluk, didengar berita tersebut banyak masyarakat Santeluk dan warga Sagena
menjeput dan menyambut beliau Gusti gede
Oka, dan diajak di Santeluk. Karena kasih sayangnya rade Krya dengan ki gusti,
begitu juga istrinya bagaikan seperti
putra beliau bertingkah, juga sangat diperhatikan sekali juga diusahakan tentang obat beliau agar
cepat sembuh.
51.a.wsangat
diperhatikan beloiau disana,edidaerah santeluk, ada juga yang bertingkah rusit,Tidak banyak
diceritakan keadaan beliau di daerah santeluk,sekarang ceritakan tentang Pulo
sasak, dan sudah diputuskan kalah warag Mataram, yang berada disebelah
timur Juring oleh Ki Gusti MadeKarang dan juga
semua wadwa setimur Juring juga sudah dikuasai, sudah masuk daerah
AMLARAJA, sehingga semakin sesak
senjata dan prajurit lebih dari empat laksa
bilangannya para wadwa
merasa bahagia, termasuk juga Gusti Nyopman Karang sangat bahagia. Karena
musuhnya
51.b.sudah
semakin sedikit, adapun jajahannya
yang bernama Kebo yang berada di Pamugeran,diceritakan bahwa ada di mataram,sudah mendengar berita
bahwa perangsaudaranya kalah
di sebelah timur Juring, segera beliau datang kesana dan menyerang
desaKgesangan,dan juga disebelah
baratnya, kalah akhirnya Watu dawa Kangkeng
tanjung karang, pada saat hari kamis
wuku Uye doisana dikuasai
dan dibangun kota, dan datanglah
wadwa dari pulau Bali, berbela
untukberperang tidak ada lain yang
menyuruh adalah Gusti bagus karang kira kira
ada tigaratus orang sebagai
pemucuk adalah Brahmana buddha, yg bernama Sang Wayahan Kawuhan disuruh
,52a.langsung
ke Rambige, untuk menmgambil alih tempatnya ki Gusti gede Ngurah, krena sedikit
sekali temannya juga disuruh menunggu dan mempersiapkan di MBANG pas, setelah itu datanglah
warga dari Kuripan, di Mataram,
dan langsung menghadap paqda batara
yangmana bernama AKI Galiran,
Aki Batu bersama warganya, sekitar Sakupang
jumlah mereka,, yang diantar oleh sang Wayahan Gelgel, menghadap kepada Raja, dan
berkata : Inggih Pakulun paduka,
ratu hamba mohon
ampun dan mohon maaf karena
tidak setia menyanggupi
warga Kami dulu karena tidak mampu kami
mempertahankan sebelah selatan
Babak,karena warga sebelaqh timur lebih dulu dikalahkan, sehingga warga disebelah selatan Babak ketakutan
dan juga Desa praya terlalu kukuh
52b akhirnya semua wadwa terpasak menuruti,
tujuannya. Ida Sang Sri Aji.
Berkata : walaupun de,mikian saya merasa
Bahagia, karena Pangeran sekarang sudah bergabung dengan saya, dan
merasa bsenang karana sudaqh memberikan tempat untuk para prajurit, dan juga
atas penyambutan, dan juga makanan , pakaian, dan selain itu suruhlah para
wartga Koripan bersatu dengan karangasem,
salahnya berdiam di mataram,
itulah sebabnya kalah koripan, oleh karangasem, termasuk anak danistrinya
pun, lari semua menyusupi hutan, dan sampai tiba di Labwantreng,mungkin disana dapat
perahu menuju daerah Ampenan,
53a.tetapi
warga desanya di tangkap semua dihukum di Karangasem, juga termasuk anak
istrinya,diterima oleh Gede Koyon,
bagaikan gila prilakunya, sedangkan wadwa yang dikalahkan di desa Jangkuk, termasuk istri dan anak, baik laki
perempuan dan bayi, mayatnya semua dibuang di Tibu lantang,sehingga banyak
mayat bergelimpangan di sungai jangkuk,atas tingkah lakunya Gede Koyon
menggila, yang tak patut dihukum, dihukumjuga dikenakan danda, bahkan anak
kecil, bayi tak terhindari, juga dibunh
terlalu kejam hatinya, itulah sebabnya kematian Gde Koyon tidak wajar kemudian,
53b.
Karena dirasuki kemarahan,begitulah ceritanya, akhirnya tibalah buda umanis Prangbakat,
didatangi daerah Mbung Pas, hancur geglarannya semuanya bentengnya ditembak..... karena
diperangi oleh warga
bali. Sehingga banyak sekali
yangn matikarena terluka..dari jauh di tembak dengan bedil tidak ada yang tersisa satupun semua
hancur benteng bpertahannanya,semua lari tanpa ada yang berani membalas,
saat itulah Gusti gde Ngurah
ditinggaloleh rakyatnya,tetapi pekerjaan
yang baik akhirnya katemu
rusak tetapi syukur karena
dilindungi Tuhan yang Maha Kuasa, datanglah batara Mataram, bersama wadwa
dengan cepat sekali sekitar limaratusan
pucuk bedil dengan derasnya menyerangg bagaikan hujan deras.
54a.juga
dari belakang diikuti kilap, sehi9ngga sangat ditakuti oleh musuh karena wibawanya
luaarrr biasa,tidak berjauhan putra beliu keduanya,hampir sama kekutan beliau dibandingkan dengan Batara, dan dibarengi
oleh gde Glugu anaknya wayahan Peguyangan yang beralamat di Sang Hyang Leak, semua
redup sudah di basmi. Sesudah ditinggal oleh batara, juga dapat bertanya seperti ini : kenapa
I GLUGU di tunmtun? Setelah
ditanyakan akhirnya menjawab
inggih paduka tidak seperti itu,... saya sakit
perut tak tertahankan. Terus dimana KI
Gede Ngurah ?
54b.ampun
paduka hamba sama sekali tidak berita beliau entah dimana , kemungkinan ada
di rumah ? karena berani pergi sendirian,batara bersabda lagi , tidakmungkin
demikian,kalau begitu bodoh namanya . Ayo kita kembali lagi9nke timur, klita kejqar dan coba cari kakek gede Ngurah sampaiketemu, memohon
gede Glugu, dan ikut mengikuti perjalanan beliau seperti sudah lenyap sakit
perutnya. Karena nasehat beliau paduka ratu.sehingga mampu berjaqlan
segera, saat tiba beliau semua musuh sudah
ilang, tidak ada yang berani melawan lagi semua pulangg
55a.habis bagaikan
hujan menggigil kedinginan,
apalagi tuannya takut sekqli dengan
kilap, dan gelap. Dan akhirnya ki
GustiNyomankarang bermukimjdi Bugbug,
setibanya beliau dei Mbung Pas, ketemulah beliau disana ki Gusti Gede Ngurah, diam di tengah kamar
sangat menyedihkan dijaga dan dirawat
oleh para warga sekitar tiga puluh
orang, dijaga oleh Ida Gede Ketut Rai,
Padang, sang Muka, juga berwsama Wayan
Sudira tetapi sang wayahan Abyan, sudah kasusupan oleh madat sehingga merasa dingin menggigil,
akhirnya menguis kesakitan ketagihan... dan Sri paduka raja berkata “:Kenapa baru kaki lewat kok terkejut
hati saya ???
55b.karena saya tahu bahwa beliau ditinggaloleh
warga,gusti Gde ngurah berkata :Betul betul karena kasih sayang Tuhan yang
mahaesa, memberkati saya, kalau tidak karena hujan mungkinm sudah mati saya
tadi, karena sudah dipenuhi oleh
musuh,terasa lima jauhnya,kebetulan ada hujan yang deras
sekali beserta anginkencang, akhirnya
membuat mundur dan pulang semua
musuh.tetapi parawaqdwa semua
banyakjuga mati dannterluka,
karena serangan bedil.lalu sri paduka ratu bersabda : kakek jangan
sedih,sekarang lagi kita bersiap dan
bina para wadwa, sehingga reda hujannya. Akhirnya bersinar
benderang sinqar matahari
56a.dan
disebelah barat sudah sinarnya sore sekitar
pukul enam lagi kita akan mempersiapkan
bala wadwa, sehingga berputar pekerjaan kita
menuju kearah barat, karena
banyak sekaliwdwanya supaya bisa
mengalahkan. Banyak yang menyusup
menuju pewrumahan mereka, ada juga
yang menyasar ke gunung, ditepian
hutan,tidak begitu lama lagi berkumpul, tolong diingat taktikmereka,perhatikan formasi benteng
gelarnya, karena sudah dengan ketet di jaga, setelah malam begiutu sri paduka kembali pulang, gusti gede
Ngurah kembali juga ke Rambige,bersama dengan saudara bneliau gusti Wali, gusti
genjeng disuruh untukmenunggu dan mempersiapkan gelar.
56b.
Tidak diceritakan tentang wadwa yang berasal dario bali, akhirnya se3makin banyak yang datang ke SASAK, tidak terputus
putus, qada dua ratus rombongannya,
emapat ratus setiaphari yang
mana doiangkut dengan kapal, mungkin
sudah ada enam ribuan, Orang bali yang
sudah ada di sasak,Ada yang bertempat
tinggal di sebelah utara jangkuk, tak
ada yang sampai kekurangan perbekalan,dan terakhir datanglah Ida Ketut Subali juga bersama Sukarmma, bersama warga
bali sekitar delapan ratus orang, juga dengan semangat dari Gusti bagus Karang. Yangmana
57a.mengatakan
: tolong sampaikan salamsaya di sasak, jangan diberikan ayah saya melaksanakan perang sebelum saya memerintahkan,karena
benteng pertahanan musuh sangat kuat, walupun bagaimana desa deesa punbisa hancur biar saya yang melawan, biarkan saya yang kan berhadapan karena saya dianggap
musuh kapitui, bersama kakaku bagus
MADE, DAN SEKARANG buktikan dan lihat
saksikan perang saya, melawqan kqakak bagus Made sampai dimana
kekuatannya? Betapa saktinya sekarang
karena dariu dulu sudah saya coba
mengepungnya,seandainya tidak ada age yang datang saat di Kusamba mungkin waktu itu sudah kubunuh olehku.,begitulah ceritanya bagus Karang.
57b.
Karena sudah bersamaan sekarang datang di SASAK, memang sebenarnya lambat
datanmg wadwa bali,
d gimana perjalanan gusti gede ngurah, berita ayahnya cepat tiba
di bali, dan tiba di bali akhirnya semua disampaikan kepada Guti gede Ngurah. Itulah sebabnya sampai datang
wadwa di bali karena
diantar ke BALI OLEH Gusati
wayahan Jelantik,bersama dengan Gusti Wali,swegeralah tiba di Bali,terlqalu
panjang ceritanya kalau saya ceritakan
kembali, karena ada keputusan beliau dari Raja bali Klungkung. Datang ke Sasak,
yg bernama Dewa Made Rai, bersama Ida Gede Tembau, membawa misi dan keputusan raja Klungkung.
58a.dan
memang kan berperang sebagai tujuan adalah untuk menhindari peperangan
dan melerai dan menghindari berperang, karena sudah dari dulu memang dendamnya, kesumat dan
gusti gede ngurah tak bisa dipisahkan b, dilewreai karena sangging karangasem keterlaluan
berani mengkhianat karean terlalu berani melqanggar
keputusan dan akhirnya pulanglah utusan
dariKlungkung Bali. Setelah itu tibalah Gusti
ratu bagus Karang. Segera tiba di sasak dan turun mendarat di Ampenan,
sudah malam saat purnamaning cetra
masa redite umanis Klawu dan dibarengi
oleh bagus jungutan, made Jungutan,
bagus rai, bagus magiseh, juga
Peranda istri
58b.Karang. Karena
Peranda made istri karang masih
sepupu dengan raja mataram, dan
dijemputlah beliau oleh
brahmana mataram, bersama ki gusti gede Ngurah,karena terlalu lama
tidak berjumpa maka betapa
senangnya pada saat melepas rindu
daqlampertemuan tersebut,Kigusti gede
Ngurah menceritakan semua pengalaman beliau pada saat sengsara dan kesaki tan,meneteslah
airmatanya ratu Bali bersama istrinya
mendengarkan begitu prihatin,juga
sangat rindu dengan pengalaman yang
dulu tidak diceritakan karena sudah
malam, hanya menginap satu malam, lalu
kembali besuknya ke negara.
59a.
Banyak sekali para wadwaq yang mengiringkan beliau,senjata bersaqhutan
saqngat menakutkan, juga diiringi
dengan Mredangga, sedesa desa dan sri
bagus kaRANG dipundut dengan
Jempana,juga dihiasi dengan yang
indah indah bagaikan gendarwa
mangawatara begitu diumpamakan oleh masyarakat semua,tidak
diceritakan dalamperjalanan, tibalah di negara, disambut dengan suka hati, begitu asri cara
penya,mbutannya karena sambutan raja
utama, tidak dicewritakan sanging AMLARAJA, tidakhanya satu keluar rencananya
berlapis lapis, karena banyaknya yang mengagumi , dan banyak yang
menjungjung, sehingga muncuillah sifat
iri, ada yang galak takkaruan, ada yang membuat ulah yang tidakkaruan ,
berbicara asalasalan. Dan semua mendukung
rencana jeleknya gusti Nyoman
karang. Dan bertentangan dengan renvcanja gusti MadeKarang karena masalah kemenangan menjadi mantri.,juga yang
bermaksud merebut mataram,maunya
menjadikan Mataram bagaikan
samudra, sehingga cepat mati,kalau
sekarang dia merasa sulit baginya
kemungkinan tidak akan hidup lagi, agar
tidak dibilang takut,menurut pendapat Gusti Nyoman Karang maunya menyerang menghancurkan tetapi hanya bisa mati karena ditanya, yang menggunakan gelar angurkuku, agar bisa mengurung musuh, agar
bisa
60.a.mengalahkan
dengan sayah, siapa yang mampu menahan lapar kalau sudah kekeringan ???sehingga
musuh akan kekurangan makanan, itulah yang akan membuat bingung
pemimpinnya,pastiakan susah bagi seseorang, sama dengan mencari ikan di tengah
telaga yang penuh tunjung,hanya rusak
akan telaga itu karenma naya
upaya, begitu katanya Knok, memang
60.b.benar
rencana gusti, terus bagaimana caranya menyerang ??memang gampang rasanya
rencana tuan tetapi susah rasanya melaksanakan.hanya menggunakan wiweka,tetapi
bukan swadharma sang ratu, sebagai
pemimpin melaksanakan wiweka seperti
itu,sama dengan mencari tempatnya gagak walaupun berani tetapi kalau kurang
wiweka,sama dengan medaning sawung
begitu tambahnya KNOK,tetapi b Sri
ratu Made Ngurah karangasem,
hanya diam saja beliau, seolah
tidak kena bahaya, askhirnya juga
berdua akan berperang diiringi oleh para mantri beliau,karena sudah merasa dalam hati,
kalau salah mengertikan kemudian, tujuannya adalah agar mati di
peperangan, agar bisa
mati di depan musuh.
61.a.dengan
demikian bisa menghilangkan semua
keletehan dan papa neraka bisa
hilang itulah sebabnya membuat busana petitis
emas dan dilengkapi cudamani,
juga berisi garuda menghadap kebelakang,
dengan permata intan,dengan sinarnya
gemerlapan, maka busananya bagaikan
seolah sebagai ciri
datangnya pralaya,dan jelas akan sangat
bermanpaat bila ditawan oleh musuhbegitulah
isi pikiran beliau dalam hati
yang paling dalam,sekarang ceritakan para wadwa prajurit sudah mul;ai untuk
mempersiapkan gelar,cepat dan begitu kukuh
kuat keliahatannya benteng pertahanannya,dengan pasukan benteng yang
tebal, dua meter lebih, dengan peralatan
kayu kayu yang besar besar,dengan turus kayu tiga lapis, sangat sulit rasanya untuk menmbusnya,
61b. Karena
yang dibuat oleh orang Badung Bali,tetapi ada yang bertingkah swasta senghu,karena sudah bertingkah dan mulai mempersiapkan gelar benteng, setelah
demikian ceritakan tentang sangging mataram, sudah lama
menunggu untuk dipertarungkan dalam perang, itulah sebabnyya diperintah masyarakat Kgesangan, membuat
segara, dari utara dari barat, dan dari selatan, Sri paduka ratu bagus
karang Sri Paduka
Ngurah Ketut Karangasem,
sebagai pembawa senjata dari selatan, sedangkan Nyoman wanasara,deengan sang
wayahan Kawuhan
62.a,
sang Ketut Gyanyar, besuk menikmati
kembang dan semuanya mengumbara
agar mengetahui gegelaran musuh,
gemuruh suara sorak sorai, seolah
memenuhi angkasa, juga sebagai ciri mredangga, dan suara ledakan bedil,seperti
padang gelagah yang dibakar, tak henti hentinya keluarnya mimis bagaikan mercon,dasn juga suara getran bedil
yang sangat besar, ada meriam,
melela, bagaikan kilap yang
bercampur awan, bagaikan hancur bumi pertiwi suaranya hitam pekat dan penuh
dengan asap yang menyelimuti arena perang, sehingga membuat ketrakutan bagi yang mendengar
suara mimis yang ditembakkan dengan senjata berat. Luar biasa suaranya memekakkan telinga, gyung gyung , byor byor wargyeng, bila kena pohon kayu yang besar hancur lebur,
balbal seperti dipotong dengan sensor,
62b.
Satupun tidak ada prajurit musuh yang
masih berdiri tegak , semuanya jatuh berghulingan di bumi, tetapi tidak bisa total hancur
benteng musuh karena kecepatannya
musuh melebihi rencana dihancurkan, sehingga banyak meninggal karena luka luka, dan hancur,di temabk dengan mimis
bedil dari dalam kuta, dan lepas senjata
itu tak ada batas waktunya, karena
semua hancur sampai
lelah mnggeser mayatnya itulah sebabnya disuruh
mundur semakin ramailah surak sorainya
karena semakin banyak korban,karena
saking ketetran lengah dia karena
sudah banayk yang terluka
sehingga mereka sambil
menari dan juga banyak yang
sumbar sombong, dalam
63 a,
perkataan , seperti kapankah makananmu bisa digeser oleh musuh? Kemaeri lagi
kamu pasti takut dengan kehadiranku adayang lain akan menangkap
mimisku ? kesalahanmu terlalu berani dengan tuanmu, kalu memang
ada musuh yang lain ? mana suaranya ???? begitu kata kata
tak karoan , dan juga ada yang
berkata kasar menghina
keluarganya, ada juga
berkata kotor, ada laghi yang bermain silat ala betawi, ada yang jungklang jungkling karena
senangnya,dan segeralah prajurit musuh
mundur dan kembali ke pondokannya,teresak hatinya maharaja, saat melihat prajurit
beliau yang begitu hancur banyak yang mati kena tembak dan luka terhitung jumlahnya, apalagi tanda
mantri ,. Apalagi para punggawa
mahabesar.. termasuk anak istrinya,
63b.Sri
paduka pulang ke negara, saat buda watugunung sangat prihatin para wadwanya
yng melihat beliau, karena banyak saudara yang meninggal dan terluka, bagaikan
teriris hatinya, seolah tidak bisa akan
bertahan lagi maka sepi sekali keadaan
negara dan beritanya terdengar di karangasem, tentang gesitnya
perjuangan musuh, seperti Gusti made karang, membalas
menyerang mataram, tetapi dinasihati oleh ki bagus made dengan ki gusti
Nyoman karang, tidak ada gunanya
menyerang lagi, sama dengan menghandalkan sarung saja,
karena keadaan musuh sudah tidak
bersdaya ....
64a..ada
yang berlengan satu juga ada yang
puntung, berkaki satu, pokoknya
tak usah dibicarakan
kenerakaan para musuh yang
terluka, tetapi para pemimpin mataram saat itu seperti : sri paduka
ratu Ngurah ketut karangasem, juga
ki Gusti gede Ngurah, juga sri paduka
bagus karang sama merasa heran dalam hatti, karena banyak juga
wadwanya yang juga terluka disanalh
batareng mataram, semakin memberikan pengamer amer dan beberapa ajian
juga beliau memuji keberanian
prajurit beliau, dan juga
merasakan atas kekurangannya,
64b. Betukl memang
perangnya bisa kembali rames, hebat tidak begitu lama ada
beberapa prajurit
berpendapat adayang mau makan musuh, sambil bercanda, bagaikan diberikan kekutan oleh hyang wisnu yang sudah
takut menjadi berani. Bwegitulah
tentang kebijaksanaan dan kemahiran beliau batara mataram, mampu
memotipasi keinginan wadwa untuk berperang tetapi ada
satriamngolo yang mana berasal
datri belanda, yang
melakukan berdagang dan berlayar,
yang diperiksa oleh Subandar karangasem,
membuat rumah pondokan di
Ampenan, dua kapal
mereka bernam striman lnggo biasa
melayar bertamabang lewat jawa,.
65a,dibilang bahwa
Kaplnya hanya satu, begitu juga bersama
saudranya yang bernama :
kapitanbed yang mana dijadikan sungai, itulah yang dipikirkan dan
diacep oleh batara Mataram, itulah asebabnya
bahwa kapal mereka di duga
membawa para sandraan bali, aopalgi kapitanking
yang mana banyak bantuannya berupa
aturan kepada batara Mataram,
seperti
65b.obat
obatan , senjata pel;uru dan bedil yang besar tanpa petanding sepergti
meryem, senjata bnerat,
pel;uru dan semua mismis,
kapalnya sakotoripun agar
mampu mengasuh manusa
bali, ada juga yang berasal
dari abang hanya s atu saja
, dan
tuannya bernama lanang, keturunan lurah Sidemen, yang juga
bersal dari brahmana satu
orang, bernama sang
mas winuat dan sakobor,
dan akhirnya di[pilih perahu
terus terkandas di
tepi laut sakoner terkaparlah
di Sumbawa,. Dan turunlah di
Sagena, dan langsung ke Santeluk
dan akhirnya menhadap pada gusti made oKa dan diajak
beliau seolah diajak untuk
merasakan kaduhkan setelah sdemikian
setibanya di Satri Manlango, tentang
saka di jawa yang mana di
sampaikan
66a. oleh
keluarga mereka bahwa
dikepung oleh,nya lalu mengumbara ke daerah selatan mengungsi daerah Karangasem, lama sekali di Padangreya teromabng ambing juga
dekat sekali dengan karangasem,
juga di dalam laut dihadang hadang untuk
ada ucapan dari batara mataram,
Tidak mungkin Dibajak oleh bajak laut seorang perempuan bilang saja
bahwa saya hanya
menengok adik karena wadwanya
kurang sandang pangan gitu aja
akhirnya Gusti bagus
66b.karang Ki Gusti Gde
Ngurah,, Ki Gusti Weayahan
jelantik, Gusti ketut jelantik, juga
batareng mataram, tibalah
semua di Pondiok ayu,
yang dilihat olehnya adalah lango,, dari perahu,
senjata besar menuju ke
selatan, seolah diusung oleh
ikan, makanya secepat
munkin Kapal mereka menuju ke utara, dan akhirnya dibidiklah dengan meryam yang sangat besar
bagaikan gelap, gumuruh
suaranya menghancurkan bumi pertiwi,
akhirnya muncrat hancur lebur
berhamburan apalagi yang lainnya
kena pecahan perahu
disampingnya semakin takut para
bala wadwa,satupun tak ada tersisa
yang hidup, semuanya sudah
tenggelam kedasar laut, yang lainnya
dengan cepat sekali
menuju ke timur.
67a. Pelariannya
hanya mencari tempat
bernaung.. di desa desa..karena
saking paniknya, kapal musuh
juga tak terlihat , dabn
hampir lewat dengan desa yang
akan dituju, karena sudah agak sepi, tetapi para
aji masih duduk
di perumahan yang datar,
karena sebagai pemungkahh
senjata, sedangkan para
mantri berkumpul, bersama,
seperti bagus Jungutan, Made Jungutan, bagus Magiseh,
Gede Bonaha, Wang bang made
Banjar, sedangkan Nyoman Wanasar,
Sukarma, berada di luar
dataran, juga sebagai
penghalang bagian utara, tetapi para
bala wadwa yang
lainnya,semua lebih senang
mejejarah...
67b.dan
menyusup di desa
desa untuk mencari
perbekalan menjarah harta
benda,, dan ada yang
memamnggang ayam ,
memanggang itik, ada yang memasak sesuka hatinya,, semua menjarah
sampai sore hari,
karena ada yang makan
minum, akhirnya datang
musuh dari timur, bersorak sorak gemuruh suaranya, terkesima warga
bali karena ditembak,
akhirnya bubar semua
berlarian, dikejar oleh musuh...
terkejut Sri Aji karena wadwanya
semua berlarian karena tak terduga semua mush bersenjatakan yang luar biasa,
68a.merasa sok
beliau dalam hati, akhirnya berlarian lewat sawah sawah
berhamburan semua minta
tolong minta tolong kepada tuannya , dan ada yang pasrah... karena
sudah dihadang hadang
dari atas ditembak... di bom,
banyak yang gugur dlam peperangan tersebut seperti mantri Gede Semer, luka
lengannya oleh Sri bagus
karang dengan babarunya yang
bernama Ki baru bisah, juga
yang melukai lengannya gede semer, juga
Ki barubisah, sesudah meninggalnya Gede Semer bubarlah
para prajurit Karangasem,
karena tterus dikejar
dengan tembakan bedil
68b. Yang tak henti hentinya menyerbu dari
belakang...juga mengakibatkan banyak
yang meninggal terluka, saat
sore hari terbenamnya
Matahari, akhirnya pulang Sri Aji bersama wadwa dan tiba pada
malam hari, semua kelelahan wadwa
porajurit saat mengungsi
pondoknya.tidak diceritakan musuh
sudah semua bubar
dan pada hari keempat, ceritakan Ki Gusti
Made Karang bermukim di
Kgesangan, bermaksud membuat
gelar, di Tibu guntur terus
di pesisir di Pono Kapuh, dituntun sampai di Kgesangan, agar tidak di kejar musuh
dari selatan, dan mencoba
untuk membuat pondok peristirahatan
dan sudah diperiksa di
sekitar Amlaraja.
69a. Juga
turut dengan adiknya ki gusti Nyoman karang yang bermukim di Bugbug, sudah dimengerti apa yang dikatakan oleh gusti Nyoman karang, bersama
dengan adiknya, kenapa diandalkan oleh sri aji, seandainya tidak menuruti, begitu
kata beliau begitu juga dalam pertempuran, disana
mereka berembug membuat
rencana. Datanglah Ki Gusti made
karang,Gusti bagus made bersamaan datang dengan para mantri seperti Gede Koyon, Made tawur, Knok, made Bukit,
kata Gusti Nyoman karang, bagaimana
ini apakah jadi mebangun benteng ?
69b.
Gusti Made karang dengan halus berkata,
tapi ingat jangan sampai kurang
hati hati, karena musuh sekarang
sedang galknya akan menyerang,, ingat wiweka
yang di rencanakan dulu bagaimana
agar bisa mendapatkan kelemahan musuh. Agar bisa mengdakan gebrakan
agar bisa perangnya
membuat musuh mundur . dan juga
wadwa yang ada di bubug, keluarkan ke utara dan
yang ada di Tohopati di kerahkan agar keluar ke
barat agar menghadapkan senjatanya menuju ke kgesangan, dan arahkan keutara ke kakale dan kakak diam di Tebuguntur, dan saya akan masuk
di kubon diutara pondok kapuk,
dan diobelakang suruh para
prajurit untuk membentengi,sedangkan yang sebagai bungkh adalah sri maharaja.
70a.
Kalau sudah begitu sehingga membuat keadaan musuh
sulit untuk menyerang. Sehingga
tidak gampang dia akan menyerang kita,apalagi membuat gelar
biar malam jangan sekali berhenti, sehingga besuknya
bisa bergelar. Walaupun
bagaimana bnayaknya mereka terus saja di gempur dengan mimis bedil
pokoknya terus berperang sampai malam
begitulah upayanya untuk melawan
musuh kata gusti nyoman karang.
Bagaimana caranya mengetahui musuh
dan teman,
70b. Bila
musuh mampu berperang malam hari kita pun
harus mampu melawan. Diam saja
gusti made karang.dan dilanjutkan oleh
gusti bagus Made, uduh
Kaki ankku berdua, rencana itu
semua benar terpikir olehku,
sama banyak gunanya, tapi ada satu
sebagai hambatannya, pasti akan
membaut galaknya musuh.
Lagi Knok yang berkata : ampun
pangeran, biar galak
musuh itu, wadwanya pasti
tidak galak, menurut saya belum
akan kalah demi gelar itu, Gede
Koyon berbicara ; lebnih
baik besuk paginya kita membangun benteng..
71a. Lagi
kata Plegan: bagaimana
cara membuat gelar saat
pagi bagaimana teknik
kerjanya,karena rencana belum pasti
yang mana akan dipakai ?lagi Gusti Nyoman karang berkata : betul karena
renvcana belum diputuskan tetapi kita memeriksa
dulu, kalau tidak cocok jangan dilaksanakan, bila merasa terlambat sekarang, begitu
kata Gustio nyoman karang
tegas,sekali.dan akhirnya semua kembali
pulang termasuk gusti bagus made, dan gusti Nyoman karang, juga kembali pulang ke Kgesangan
banyak yang mengiringi perjalanan nya semua wadwa
bnertepuk tangan
71b,dan rame
berbicara di perjalanan ada kata
gusti made Karang , sekarang
terserah semua mangaku
pintar, itu baru soal bicara
hanya teori saja,.sambil
menyembah sujud menghadap ke
utara, dan berkata , aratu
semoga kalah karangasem. Oleh Mataram,
begitu donya pada malam hari,
terus apa sebanya mengharapkan karangasem kalah oleh mataram sedangkan besuk kita sudah harus perang bersama wadwa?
Dan membuat gelar kan
terlambat.. veritakan sekarang para bala dan punggawa mencoba
dan mencoba untuk mencari
jalan keluar, nanti bagaimana caranya agar
bverpura pura terlambat para punggawa. Bila tidak
ada pemeriksaan.
72a. Tetapi
perkataannya kayaknya tidak sesuai.
Saat itu Gusti Made karang
baru akan segera turun di
sungai akan mengeringkan agar
dapat ikan, akhirnya pergi
para bala ke
barat, mebawa turus ,
lagi keranjang , dan
pagar, dan terlihat para
bala tentara Mataram dari daerah Watu dawa, dan cepat
kembali lari menuju nagara,
dan memperhatikan ratuning mataram. Bersama
anakbeliau berdua, tidak ada
sri paduka bagus karang ki gusti
Gede Ngurah, bergerunul para wadwa mengiring bagaikan mega
yang akan menurunkan hujan, pada saat itu Wraspati wuku ukir, segera datang di Watu dawa ,tetapi batahareng mataram, bersma
putranya berdua berada di Pondok Puh, sri paduka bagus karang bersama
gusti gede Ngurah,
72b.
Disekitar bubu tibuguntur bersorak para
wadwa bergerak, dan
mengisyaratkan untuk menembak
sehingga serempak suara
bedil dioserang oleh wadwa
mataram, karena gegelarannya
gusti nyoman karang belum selesai
makanya berhamburanlah semua akhirnya
bubar musuhnya bagaikan tawon berterbangan...tak karuan tujuannya,. Adayang meniti
jejak sawah... terkesimlah gusti
ketut jelantik,,di peperangan, ikut
juga lari menuju ke araj timur, sebelah selatan Tibu
guntur. Yang mengikuti para wadwa muda muda.
73a.dan batare
juga ikut dengan cepat dan
setelah sepi tidak ada musuh
mencari tempat persembunyian, Sri paduka
bagus karang, berperang di
sebelah utara Tibu guntur, kalah
musuhnya, dan mati salah satu
punggawa mataram, tetua pande besi, tetapi semua
musuh telah semua berlarian. Sampai di kgesangan,,Pagutan, karena prihatinnya
para wadwa dan prajurit, ada yang dituntun , ada yang digendong, ada
yang di papah, karena susah
untuk berjalan,ada yang merintih kesakitan, kayaknya menari gusti made Karang, kenapa begiotulah
kataku dalam hati ,kalah sudah karangasemnya !!
73b. Dan
akhirnya memasuki puri sedangkan batara mataram, setibanya
ditempat pertemuan, sudah mulai
bersinar matahari sehingga
memerintahkan agar cepat memepersiapkan Gelar, makanya seperti tergesa gesa, blepotan
semua, karena kelaparan , kelelahan semua
prajurit,tiba tiba ada keputusan
Ida sri ratu bagus karang agar
batara mataram secepatnya pulang
kembali,karena resah dan kelelahan para
prajurit, agar besuk kembali di lanjutkan, kemudian
batara berkata: sampaikan saya kepada
ratu bagus karang, saya tidak mau
pulang,. Karena musuh belum semua lari
belum setara lelahnya
tenaga saya, males akan kembali katakan saja saya
tidak pulang.
74a.
Begitulah kata batara dan utusan itu
kembali permisi pulang.tidak
begitulama sampailah di depabn beliau Sri ratu bagus karang, bersama ki Gusti Gegde Ngurah, bersama prajurit
dan bersama berncana lagi untuk membuat gelar. Keliling tidak begitu lama sudah jadi. Gde Bonaha ditugaskan untuk berdiam di Songkongo, sedangkan Sukarmma berdiam di
Mapak, untuk 7
74b.mengurung
kuta sedangkan sanging Karangasem, bercampur baur dengan
prajurit dan wadwa, sehingga
membuat berbaur para prajurit. Gusti Nyoman karang dan Gusti
bagus Made cepat pergi ke Pagutan, dijemput oleh Bokor,
yang bernama demung Panagntap,
dengan tangisan ia menghadap,
singgih Pangeran betapa nistnya
hamba menghamba pada anda
banyak prajurit yang
lari, tetapi mneurut prajurit
memang dapat juga mengundurkan musuh, saat di
peperangankarena saat itu bukan
demung pangantap yang
ada saat disana, tetapi dia
sudah pergi , begitu kata Gusti Nyoman karang m,enambahkan, nah kalau
begitu sekarang cepat persiapkan membuat gelar, dan keluarlah menuju keselatan,agar tembus di Bonagu lalu berhenti sejenak dan siapkan gelar di sawah berkata Demung pangantap : singgih,
baik sekali rencana pangeran,
75a,dan
menyuruh langsung ke kgesangan,
agar bisa keluar
senjata itu di Kgesangan, segeralah
demung Pangantap yang diutus
berjalan. Gusti Made karang
berbicara: bilang saja bahwa para
prajurit sudah keluar dan
nenggelar senjata di swah agak lama hampir sore, sehingga tak bisa dilaksanakan, lagi lagi Gusti bagtus made berkata : sebaiknya prajurit disini lebih baik diundurkan saja karena sudah sore.. besuk saja dimulai lagi.akhirnya semua menuruti mundur.dan semuanya pun kembali ke pondok kuta,satt
malam hari tiba lagi berembug mereka,Gusti Bagus Made berkata :Ada
rasanya upaya saya sekarang, agar mampu menguasai jajahan disebelah utara
75b.di
tempat Sigrongan, karena
jelas saya tahu, karena tidak ada
lagi para ratu di mataram,karena
semua telah berpibnadh tempat di pangungsian,bila mampu mengalahjkan
Sigrongan,lalu cept bergerak kesebelah
barat, sampai di kisisik, sampai di
sebelah utara Jangkuk,disna
kita buat gelar menghadap keselatan,kalau sudah
demikianarahkan semua wadwa
prajurit disebelah utara gunung dan
sambil menunggu gelar tersebut Demung pangantap berkata :kalau begitu memang
benar saya setuju, saya
yang akan mencoba menyerang
musuh yang ada dalam laga, agar tidak bisa dia kembali, juga supaya tidak bisa mencari
bantuan wadwa lagi, benar tetapi tetap
kita was was dengan , kapurusan para
bala wadwa.
76a.agar
tidak sampai kena yang ada disebelah utara
jangkuk,gusti Nyoman karang berbicara :benar ayah, kalau begitu besuk saja pulang ke Amlaraja, lalu lansung
ke BUGBUG, baik sekali kalau ayah pulang besuk,. Setalah berada di sogrongan, kalau memang
seperti rencananya.supaya tidak cepetan
malam tiba.Ceritakan esuk harinya
kembali pulang Gusti bagus
made ke
Amlaraja, juga sambil matur kepada Sri Ratu karangasem, dibenarkan aturnya,dan akhirnya sorenya di Bugbug,
diceritakan sudah waktunya berkemas dan lengkap dengan senjata,. Gusti bagus made
berkata :kepada mantrin Ida yang bernama
Ngurah jelantik, kakek juwet, siapa
yang akan diadu
76.b.besuk
di Sogrongan tetapi saya minta jangan
lengah harus berhati
hati,dengan perkiraan yang akan dilaksanakan disana jangan terlalu hampah, jangan lupa menawasi
musuh,jangan takut lari kalau memang
sudah terdesak. Begiu beliau mempertegas nasihat beliau dan Ngurah jelantik bersedia
melaksanakan,Tidak diceritakan saat malam hari,sudah berwarna merah diupuk timur keluarlah senjata keutara
menuju jangkuk dan semakin dekat sehingga suaranya
gemuruh sorak sorai dengan
derunya suara bedil, saling tusuk, saling tembak, juga
banyak yang mati dan terluka,
sorak sorai gelar sudah dilaksanakan,
larilah para musuh,
ada juga mantri yang diajak oleh
gusti Gede Ngurah, yang bernama
Wayahan rai t merasa
tidak enak dihati..
karena direbut oleh pasukan
karangasem.
77a,
akhirnya mati dia dalam peperangan dan
temannya menuju kebarat,
dan juga ada rumah yang di bakar di desa Pedasan, sehingga meluap luap
asapnya.. datanglah segera
batara Bali,diiring oleh wayahan
jelantik, ki gusti Ketut jelantik,
juga para pasukan, yang terluka, juga mayat
prajurit yang datang dari tempat
laga. Setalah pergi gusti bagus Made segera
disuruh mundur para prajurit dan
kembali pulanmgb ke Bugbug,
begitu ceritanya kalau semua panjang sekali ceritanya...
77b.
Sekarang kelihatan ciri akan kemenangan Mataram, kelihatan karena saking anugrah
hyang basukih, melayang di
angkasa, yanag mana menuju desa Parampwan, ada sesuatu
yang sebesar kepalan tangan,yang dibarengi dengan ujan dan
kilap begitu penapsiran para jana dalam hatinya,bagaimana kira
kira prebawa para
ratu yang ada di sasak,apalagi
ada ciri kayu banaspati yang
tumbang di ampenan,sebenarnya memang
sudah rebah, oleh angin kencang, sebelum
perang,dan cabangnya sudah
semua habis dipotong, kemudian tak terduga kok lagi berdiri ?????tidak ada yang mengangkat, karena sudah
dipatah patahkan, juga ada yang
sembahyang menghaturkan sajen karena
keluar ada tirta pakuluh...
78a. Yang ada
di dalam kayumas kayu puring tsb,setiap percikannya mampu
mebuat suci nirmala dan mampu hidup
seperti ditanam..demikianlah ciri
yang terjadi.tetapi yang diam di
desa Parampwan, sudah siap dengan gegelaran, sehingga membuat semangat para pasukan, karena merasa
bijaksana dan tenang semua
bala, tidak kurang persiapan
makanan dll,air pun tidak akan kurang karena ada sungai beser sebelah selatannya.dan kalau
ditteruskan tembus di laut.sehingga
disuruh untuk bertahan di nagara,bersanma dengan gst wayahan jelantik,sedangkan
sira gusti ktut jelantik, kembali kedaerah perbatasan Prampwan.untuk mengiring
bersama Batara.
78b.
Pemekas bersama putra selalu beliau
diberikan nasehat nasehat tentang
pelajaran Praja Niti, sang Hyang raja
niti,begitu serius beliau mendengarkan
warah beliau,nah setelah demikian, ceritakan sekarang semua
musuh yang ada sebelah selatan
Babak,banyak juga yang kena
oleh aki galiran Aki batu, juaga
bermacam macam tingakh
mereka ada yang saling tusuk saling pukul,termasuk anak istri juga banyak yang nmati, sehingga membuat
sawah penuh dengan mayat,
banyak anak anak laki dan perempuan yang tak karuan
mayatnya bergelimpangan,
79a
tetapi bagi perempuan karangasem,
yang mengunsi di Penarukan,
terutama Nyoman pande, yang bertempat tinggal di pakektable, terus
dia ketimur bertempat di
Kurunging Krangkeng. Lalede, Ruma, Naha, setelah itu, berangkatlah pasukan wadwa batareng Mataram, menyerang
wadwa juring watuklyang, Kopang, Praya, Sakra , Kutaraj, semua
menhidupkan api unggun,
semua siap untuk membala tuannya.seandainya besuk n klau sudah raja tiba di Kediri,sedangkang yang ada di
parampwan, setiap malam ada saja
musuh banyak, dan datang
menghadap Batara, sambil manyembah
sebagai bukti baktinya.
79b.sudah
semua siap untuk membela, kalau sudah
kehendak batara, tetapi kalau
batar Karangasem, berniat ikut dalam
peperangan,dinasihati oleh mantri beliau, yang bernama Gde Koyon :
maafkan paduka, janganlah paduka turun dalam perang, apakah arti saya sebagai mantri, saya kan masih kuat dan masih
mampu berperang ?? akhirnya kedua
mantrinya demikian maka beliau
mengurungkan niatnya berperang.tiba tiba
ada lagi ciri yang lain, bayangan ratu
rangda dangin yang menggangu jiwa belaiyu
dan merasuk dalam jiwanya bersinar
mata beliau,. Badannya bergetar,
akhirnya disambutlah tangannya
batar, dan bersabda :
80a.uduh wadwa
semua, jangan khawatir , jangan
curiga, jangan takut rasanya tak kan kalah musuhmu, jangannn engkau berperang lagi, tidak mungkuin musuh itu akan
kalah>>>..duduklah engkau di istana, dan sampai besukpun Musuh tak kan terkalahkan.... begitu kata kata
pewayangan batara rangda
dangin.senang batara mendengar.tetapi Gusti Nyoman karang dengan
gsuti made karang tak henti henti hanya
bertengakar, selalu berlawanan pendapat beliau,karena sama sama kaku, kukuh, egois dan mau menang
sendiri.sama menggubnakan kawisesan yang
ada pada dirinya sendiri maksudnya gusti
made Karang akan menyerang ke Prampwan,
juga Penarukan, tetapi menyerang
dari belakang,
80b.tetapi
gusti Nyoman karang bermaksud menyerang dari arah timur,sehingga keluarlah
wadwa pasukan kgesangan, dan dari utara
sudah pasti bisa di kuasai musuh
tsb, karena tidak bisa mungkin akan
dijaga, tetap berlawanan arah pendapatnya berdua. Agar tidak terjadi perang
antar saudara dengan teman
itu lah yang saya khawatirkan kata gusti nyoman karang.sehingga
membuat bingung para mantri semua tidak tahuapayangharusdilaksanakan
??semuahanyangedumel dalam hati, kalau
begini pasti kalah kita
tak mungkin Karangasem akan kalah...
81a.karena musuh itu sudah membudaya dengan situasi se hingga mereka bisa
membaca situasi bagaimanapun daya
upaya kita bisa dibaca,karena awalnya
mereka kan berteman dan bersaing
sehingga tahulah sri
ratu ngurah gede karangasem,
mmemprediksi adiknya yang dua itu sehingga tersa
osah resah dalam hati beliau, bagaikan beralaskan alang alang
sembari berseloroh kepada
Sang bagus Wanasari, bagaimana
caranya sekarang ??? rasanya berbelah dua
hatiku ini ingat saya dengan anak
anak saya keduanya masih kecil kecil dalam pikiranku mungkin tidak akan mampu mencapai
kawibawannya karena masalah yang
ruwet seperti sekarang
ini.............................
81b.sudah bosan sekali saya memikirkan yang seruwet ini,makanya
rasanya lebih mati dalam perang
dibandingkan hidup harus seperti ini ????!!!!yang penting anak saya bisa menikuti dan mau mendengarkan aku,walaupun dalam penjelmaanku nanti kalau ada sih dari Tuhan yang mahakuasa semoga tidak menemukan masalah yang seperti ini lagi. Begitul;ah beliau
berkata sang bagus Wanasara hanya
diam , dan merasa prihatin mendengar
wejangan tuannya seperti itu akhirnya datanglah bencana tak terduga para mantri Bali berbuat sanggama
gamya gamana,saling meladeni
saudara dalam bidang sexologi, seperti
gusti ayu Rai
kalau nggak datang kesini pasti
82a.dirusak
seperti ini, terkejut batareng Mataram,
lama tidask berkomentar karena rundah
hatinya beliau,dan akhirnya berbicarah beliau sudah
jangan lagi dibahas itu, sekarang
sedang menghadapi musuh nanti itu
bicarakan lagi. Dan akhirnya para mantri
pulang ke pondok masing masinghanya ada
batara mataram di tempat tidur tidak
ada penawakawan yang membangunkan
beliau.setelah agak lumayan osah hati
beliau berucap ucap sendiri beliau dan
berkata : bahagi aku sekarangdapat seorang prekanti ratu perak prekerti muingkin sekarang akan menjadi agak
tenang
82b.karena pasti menang dalam perang hari ini, merasa senang juga para pasukan
melihat tuannya cerah wibawa beliau,dan berkata bila seandainya saya duluan kena senjata dan
meninggal dalam perang, dan sebelum
dupuluh orang musuh kubunuh,
mungkin akan berarti kalah
karangasem,apa sebab demikian? Nah disana saya akan menyusup dalam pasukan musuh semua sehingga semakin cepat
mencapai cita cita mereka,melihat tuannya
83a,kalau toh ada manusia mati lagi kembali hidup,itulah kesaktian
yang sekala,kalau toh mati aku tidak
akan kembali nantikalau di sekala memang ketemu seperti ini, di Niskala pun
akan sama ditemukan,moga anakku nanti
menikmati kawiryan,demikian kata beliau,sambil beliau mengingat ingat tentang
raga suksma adalah salah satu jalan
menuju moksa,dan sekarang beliau melesukan
citta beliau, yaitu dengan tanpa
merasa diikat oleh kasih
sayang,juga aji nirsraya dimantapkan oleh beliau,karena beliau sudah
mengetahu hal yang akan datang atau aji
Jnana srwana,dan juga menunggalkan
ongkara yang mana merupakan
pertemuan yang mahotama, dan saat itulah beliau sudah mencapai jnana
moksa, sehingga wastu membuat sedih semua yang ada di parampwan,
83b.
Merasa panas dingin dirasakan oleh para
penjaga beliau,sehingga banyak
yang pulang ke nagara, tetapi ki Gusti
Ketut jelantik, juga menderita
sakit, juga kembali
pulang ke nagara, sehingga semakin sedikitlah para wadwa yang ada di Parampwan, setelah demikian, lebar beliau batara
nagara, dan langsung ke gunung
sari, untuk mengadakan dewa sraya, juga
menuju tempat paryangan suci,semampu
mungkin,setelah demikian segera pulang ke
mataram, dan mengadakan silaturahmi
dengan bagus karang, bersiap untuk menyerang musuh, yang pertama adalah untuk
menyerang parampwan.
84a. Ki
gusti wayahan jelantik, ditinggalkan dan sebagai penjaga
kerajaan,sedangkan gusti ketut jelantik, tidak ikut pergi
karena menderita sakit, akhirnya bertiga
mereka sebagai lambang
senjata. Akhirnya sampailah
satubulan 7 hari berdiam di
parampwan, dan akhirnya jadi akan
berangkat besuknya serta lengakap dengan
senjata,, aki Galiran Aki batu,
sebagi pemimpin dan yang mengikuti
ada sekitar 300 orang wadwa, berangkatnya saat
malam hari dikumpulkan semua
wadwa, dengan berkeliling btiga kali
lalu langsung berangkat, ada yang
berjalan melalui sungai babak
ke timur,
84b.ternyata secara mendadak
akhirnya gempa bergetar bumi, sang purusa pulang ke
alam sunyi, sehingga semua mantri
akhirnya bangun, bersama wadwa bala prajurit keluar dari
jero kuta akhirnya batara
mataram ada di laga, dengan di lindunginoleh jero putih dan
batara bali sebagai pokok, tidak jauh dari situ gusti
gede Ngurah, segera akhirnya
memerangi daerah banyu mulek
krangkeng akhir sembtraut
para wadwa musuh, tetrgusur
kesebelah timu.. sampai di
lalede, akhirnya ramai soraksorai penyerang itu diikuti dengan suara
gemuruh Mredangga, sehingga membuat 6terkejut semua musuh dan terdesak mundur, dan jelas semua
lari tak karuan,tak tahu tujuan..
juga ada prajurit dari mataram,
85a. Yang
berasal dari sebelah timur
Pringgasela, yang pernah dikalahkan oleh karangasem, disuruh
untuk menunggu petak, sampai selama
musuh itu lari, dan prajurit yang berasal dari pRinggasela menghadap kepada batara
mataram, dengan penuh hormat dan sopan sekali akhirnya sama menangis
karena kangen dengan tuannya dan
disuruhlah mereka pulang, dan kembali
untuk membuat gelar kembali, dan sesudah sampai ditempat akhirnya menuruti semua perintah batara
mataram, sedangkan beliau bertempat di depan Gerogol, batara
bali dengan gusti gede Ngurah, berada di sebealh utara menghadap
jareneng, semua sedia siap para
wadwa untuk
85.b mengerjakan
pewrintah, sedangkan sanging karangasem, ada seorang utusan datang, melaporkan bahwa Ruma telah dikalahkan, semua geger mendengar sehingga gusti Nyoman karang segera berangkat bersama wadwa untuk menyerang sebagai
pemucuk adalah sang wayahan lebah, tergesagesa para
prajurit berjalan, menyebar ada
yang di jereneng , ada di polak, ada juga yang di gepolak,
di Ombak, sehingga desa ruma ada ditengah diincar...sedangkan gusti made Karang berada di Pgesangan, juga sudah
mendengar tentang kalahnya pasukan di ruma, dan berkata, jauh akan bisa menang karangasem saat ini, tidak ada klain yang menyebabkan
karena peranmg anatr saudara.
86a.sama dengan menyerang diri kita sendiri,
karena banyak teman saudara jadi musuh,
dan akhirnya beliau lebih baik
tidur di pagulingan. Siapapun tak berani mengganggu tidur
beliau,bahkan semua wadwanya sudah kucar kacir
nggak karoan...sekarang lanjutkan yang di ruma,dan semakin loyo mengerjakan tugas apalagi batara mataram tidaklah seperti dulu prilaku beliau, sudah tidak berwibawa lagi
ucem wajah beliau, sebagi ciri
akan dekat kematian menjemput beliau
86b.setalh sore
keadaan surya sekarang maka
datanglah musuh dari arah timur , luar biasa serangannya mendadak, ngabar
abar apin semanghatnya gst nyoman Klarang membawa sebagai pembawa senjata
dan ida gede wayahan
Ngenjung membawa jambeng,
berada di jeremeng, bagaikan
ikan yang membawa mega
bagaikan guruh dan suara bedil
memekakkan telinga akhirnya kembali banyak yang mati dan terluka saat
itu pula dibangkitkan sifat
ksatrian Batara mataram,sehingga
semakin berani dan pageh sehingga bersinar
sinar hatrinya beliau .
87a.apalagi
saat mendengarkan suara bedil dan sorak
sorai para prajurit, dan berdirilah beliau di depan dan
memberikan semangat kepada bala tentara
yang berperang,segera naik di joli
hjempana, dengan berbunga putih berdiri berkembaran bagaikan sinar soca
putih mahutama terpikirkan oleh
para wadwa, solah olah sudah dilihat
tempat sorga loka, karena
kapurusansambil beliau menghunus senjata Calon Arang menunggalkan citta beliau dan yoga
semadi,dan difokuskan pada Yogiswara
juga trikona utpeti stiti
pralina, sudah suci nirmala mampu
memanggil para dewata, mamapu melawan
musuh dengan memanggil bhuta, dan
para wadwa beliau dianggap caru,semua tembakan
bedil dianggap asap dupa dan
senjata calon arang bagaikan tirta sirat, bidikan mimis dari bedil bagaikan tirta amerta beru ditembak 2 kali dan tiga kali sudah banyak musuhnya mati, bergelimpang mayatnya
di pertiwi,makanya banyak
buta buti kalakali mendapatkan makanan,
bagaikan menambahkebahagiaan mereka,disanalah
batara mataram kena peluru di dada beliau dan aklhirnya wafat
beliau,akhira diemban oleh para
wadwa semua,itulah sebagai arti tanda
surya kembar, cakra ludra sebagai ciri sang purusa satria yang menuju sorga, akhirnya semua mundur para musuh bagaikan
mundurnya kambing,
88a,
semakin gemuruh suara tangisan masyarakat
Mataram, serta dengan jeritan
histeris dan semua sungkem di depan mayat beliau yang disungsung diagungkan, seolah tidak mau hidup seakan
akan ingin mengamuk, seolah tak ada
lagi musuh yang dilihta,
sedangkan musuh semua sudah ada menuju
si bagus karang dengan ki Gusti gede
Ngurah, lalu segeralah menhunus keris,
akhirnya sambil menangis dan bersumpah besuk
akan mengamuk pada karangasem,
dan saat itu diusung mayat beliau
dan dibawa keatas sesuai dengan proses upacara,tetapi banyak para
jana bali banyak yang ketakutan,
berkeinginan kembali pulang ke bali,
88b.
Tetapi para wado mataram, masih
bersikukuh, tidak bisa
lepas bersama ketuirunan dan keluarga mereka, menurut hrapan Sri Bagus karang, besuk sehari lagi untuk menyerang ke sebelah daerah utara, sampai ke Karangasem, agar matinya
di Bancingah diusung mayat beliau batara dan akan di pikul besuk padi bersama sama mengangkat dan berangkat
menuju istri bersama semua iisi
istana, bersama masyarakat yang
masih hidup. Dengan tujuan agar mati mati semua, sebagi bukti bakti menuruti
perjalanan batara,tetapi di tunda oleh para
mantri semua karena rasanya susah sekali kalau itu dilaksanakan semakin
susah, akhirnya semua menuruti mantri. Tetapi di Mataram,
90a.
Terjadilah kacau balau tak karuan, setiiba utusan sri bagus karang tadi, yang mana memerintahkan datang menuju desa Ruma, sehingga itrulahh
sebabnya membuat tangisan
seisi puri semakin jadi, sampai
di jawa dengan cepat ada yang berangkat sama sama
ingin mengetahui bagaimana sebenarnya keadaan yang pasti, karena
semua sudah merasa bagaikan ludah
petak, bagaikan burung kuntul berenmbug kelihatannya menunduk, kemudian jejel berdesakan
jalan menuju perempatan dan ke
ista sedang kan Ki Gusti ketut Jelantik,bagaikan kantu
kelihatannya pucat, karena
kesedihan yang terhenti hentinya pebuh dengan rasa keperihatinan,,seolah
olah tak mampu bergerak sedikitpun kakiknya, sedangkan gusti Wayahan jelantyik,
sudah opunya prinsip dan
berkata:
90b,.
Seandainya kala u sudah berangkat lewat
nagara, silakan perintahkan agar menuju rumah, tujuannya agar tidak diketut
wuri oleh musuh, setelah itu, segera
lagi datang setalah dari ruma,sehingga mngurungkan
keberangkatan para istri,aagar
tidask dikejar oleh musuh,
karena ada lagi
upaya yang lebih
rahasia,yang dibuat oleh beliau agar
bisa mengalahkan musuh demikianlah keputusan beliau,nah itulah sebabnya
mayat beliau batara,kembali lagi
dibawa ke Mataram, dan disertai dengan Upacara tarpana, sesuaidengan parikraman
sinatria utama, pada saat wafat batara
Ruma,para masayarakat gunung merasa kesepian, pada saat tahun 1760 dalam
tahun Asadha., suklla paksa ing nawami, rikala wuku Julungwangi, setelah
itu ada berita di karangasem, ttg
wafatnya batara.agar Gusti Ngurah
made di karangasem, dan berkata : luar
biasa jauh beritanya tersebut sehingga
kelihatan sekali kawisesan ida
batara dewata, yang mana menunjukkan
karakter beliau dan berangkatlah Sri bagus karang dengan Gusti gusti gede Ngurah menyerang
kesebelah timur, juga
para wadwa mataram sehingga kalah lah
Ombag , Arogol. Kadiri
sampai Sedayu,. Tegal, jagaraga,
dan habis desa babak menyerah, datanglah raden
Praya bersama wadwa dan menghaturkan bakti dan
bertanya, dimana distanakan mayat
batareng
91.a.nagara dan akhirnya
senang hatinya raden
Wyat,bersama keluarga beliau juga banyak
para musuh yang datang menghaturkan bakti,,juga sudah
diterima sedang sri bagus karang, membuat surat
dihaturkan kepada ki Gusti bagus
made dan tentang isi surat tersebut, : kakanda Bagus made sebagai telah kakanda ketahui sebagai penyebab kehadiran saya
datang kesini, hanya ingin membantu anak saya, juga sebagai orang tua di
mataram, hanya untuk mengadakan
yadnya,karena saya hanya ingin
menhilangkan semua kesusahan di bumi
ini, karena anaknya si Cueh, yang
melakukan suatu kesalahan, yaitu gamya gamana, pelecehan seksual, apalagi yang saya dengar istri anda juga
keladeni oleh Cuweh, bagaimana mungkin,
terserah kakanda?kalau menurut
ilmu tatasusila dan ajaran agama,
sebagai manusia sebenarnya tidak boleh melakukan hal yang sudah dianggap salah, apalagi yang sudah berbudi luhur
atayu sadhu Dharma tidak boleh meniru perbuatan yang jahat dan corah. Demkiianlah isi surat .dan sudah diaturkan secara lanmgsung, kepada gusti bagus madfe, terkejut yang membaca surat, karena memang benar dirasakan isi surat yang dibaca
sesuai dengan kenyataan,sehingga
bagaikan dibagi dua isi hatinya..
91b.lamaaa
sekali beliau mengingat ingat dalam hati, bagaikan samudra
hati beliau, obah tidak bisa
tenang bagaikan ombak pasang surut, dan setelah lama di pikirkan
diputuskan untuk berangkat menuju desa ruma, bagaikan orang bodoh, dan rasanya tak bernyawa, bagaikan wedana cakra, dan akhirnya
bagus karang merasa bahagia, saat
itu pula gusti bagus Made memerintahkan mantri agar mengemit , dan
berterimakasih, dan akhirnya tidurlah para mantri semua,diberikan nasihat tentang kekejaman tentang
laksana, mengakibatkan terkejut para
wadwa semua, sehingga menjadi
ragu hati mereka,
92a.tidak
kuasa lagi akan beretempur karena mengetahui tentang kecurangan sang Ratu, dan
bergantian akhirnya para mantri menyelinap pergi... sendiri
sendiri...tetapi si ocong tidak di kasih tahu... karena dia sangat dekat dengan
sang ratu,... sedangkan Gusti made karang, berada di kagesangan bersama made tawur, sangat resah hatinya beliau
karena para wadwa sudah rusak
pikirannya, dan jelas tidak bisa diharapkan lagi untuk berperang melawan
musuh, dan segeralah beliau pulang ke
karangasem, dan para pragusti yang ada
di Pgesangan seperti berbadan mayat pikirannya hancur vtak karuan... karena
Gede Sidemen sudah wafat,
92b.dulu
saat ilang di desa suyung, masih ngh
jelantik, segera kembali ke mataram, apa lagi sudah dikalahkan dan
menyerah juga sudah diterima.sedang desa pagutan dan
masyarakatnya, maunya menyerah di
mataram, bertempur dengan anaknya dulu yang bernama demung pangantap, itu yang
kukuh tidak mau menyerah, itulah yang diupayakan, disuruh di karangasem, dihadang oleh banyaknya senjata dari pagutan, dan melintang menunggang kuda, dan dijarah direbut oleh wadwa, dan akhirnmya matilah... dengan anak beliau.
93.a
Sedangkan keluarganya gusti Nyoman rai,
dengan gusti ktut karang segera menyerah
di mataram, dan juga diterima, sedangkan
wadwa yang ada disebelah timur
juring, sudah di waspadai, dan wadwa Praya suda
berbalik, juga raden Praya ikut balik, dan sambil mencarai teman
kekeluargaan, berbaliknya watuklyang,
berperang lagi bersama gede Koyon,nah akhirnya
kalah wadwa watuklyang, dan yang lainnya lari menuju
hutan.. dan rumahnya dibakar ambles... tiba wadwa Praya di gbong, menghadap ke barat, terkejut gede
koyon,
93b.berlarian menyunut dan pulang ke karangasem, dan sekarang ceritakan Gde Pogo, dicurigai oleh gst Nyoman karang,
dan diserang akhirnya
mati dalam perang dan anaknya yg
bernama Geceng, sedangkan kampung Lombok, dan Metana segera di rompak di dalam
perahu, dan tibalah di Santeluk,
menghadap pada gusti Made oka, dan berkata :inggih pangeran, tujuannya adalah
mau pulang ke selaparang, karena semua wadwa yang setimur Juring disebelah selatan babak,
juga Praya, juga sudah berbalik, karena dasar bakti
hatinya dan juga sudah dikepung
pula karangasem
94.a.
begitulah keputusannraden Uhamat bersama
wadwa tidak bareng dengan Gusti
made Oka,juga dirompak di
perahu, dan segeralah tiba di lombok,dan langsung ke Pringbaya senang sekali raden nuhamat dan
datanglah sekarang wadwa Poh gading., Apit Toya
seleparang menangkil pada gusti
Made oka semua berterima
kasih, dan meminta maaf minta
hidup dan gusti made Oka sangat senang
nganugraha dan langsung menuju ke barat, dan
berhenti di Pringga sela, dan
didengar berita bahwa
gede Pogo dengan anaknya sudah mati.
Menurut gusti made Oka, Gede Pogo terlalu berani, durhaka, wajar mati karena dosanya terlalu
besar, sekarang ceritakan tentang sangging Karangasem, sangat terkejut karena
semua wadwa tidak ada yang berani perng lagi sudah semua
meninggalkan rumah dan mengungsi ada yang satu masih wadwa yang tidak ngungsi bernama Sangku, dia
yang disuruh untuk menjga petak
gerogol, agar tidak dijarah oleh musuh, tiba tiba datang musuh menyerang lari
Sangku tak karuan.. sekitar tiga
hari berlari entah kemana akhirnya ketemu dengan sebuah gubuk ada
sebelah sungai, pakaian sudah robek semua, sinar surya menyengat karena panasnya.. semakin sengsara hidupnya,
semakin sepi karangasem,
95 a disebelah selatan desa bengkel, sebelah timur
beretahis, sebelah utra jangkrik, sedangkan Sri bagus karang dan ki
gusti Gede ngurah, tak pernah berpisah
beliau, selalu bersama sama untuk mengatur masyarakat agar ada yang
m,emperhatikan sawah, dan tempat, sekarang ceritakan sri ngurah
Made, karanggasem,karena sudah merasa akan meninggal karena sudah
datang waktunya..
95.b.
segera dia menghaturkan
punia ke[ppada Brahmana, tak ter
hitung banyak mas yang dihaturkan, juga
busana, dan berkata : pakulun sang brahmana, dumogi atas
panganugrahan paduka brahmana saya bisa menyujur sorga..ambilah aturan kami ini, dan sampi surup sang hyang surya, datanglah gusti
nyoman karang, bersama dengan acong, dan
segera matur, singgih pangeran sebaiknya ber siap siap sekarang,
kami yang akan mengiring perjalanan anda, karena semua wadwa sudah hampir semua balik, termasuk mantri juga
semua sudah berbalik, dibenarkan
aturnya gusti nyoman karang oleh
pangeran.
96a,
memerintahkan bagawantan puri sebagai cudamani puri, betul datanglah brahmana
bagawantan puri, karena saya sudah
merasa akan kembali ke sunia.. kami
mohon jalan yang baik tolonglah tuntun
kami demikian hatur beliau semoga di masa mendatang juga bisa
mendapatkan kebahagiaan, semoga
bagawan mamapu menghilangkan
semua papa neraka kami,. Dan dijawab
oleh bagawantan puri yang bernama
pranda nyoman gede pidada, ya
tuanku , kalau memang demikian semoga atas doa saya mampu mendapatkan tempat yang baik,
96b.dan
akhirnya dibersihkan dengan melukat, dengan berkeramas, dan
berbusana putih, berdestar putih, dan dilangsungkan pasucian
pawintenan.. dengan serana
pesayut sudamala, sedangkan
istrinya yang bernama ni gusti Randa ngurah, ni gusti agung, ni gusti ayu
putu, ni gyusti ayu karang, ni
gusti ayu rangda jelantik, akhirnya wafatlah gusti bnyoman karang,
97a.gusti
Made karang , juga ki gusti Kretu ank
datri Sri ratu yang tertua, tak
diceritakan anaknya yang masih kecil kecil, juga para
istrinya, juga sudah mewinten abresih, semua berpakaian putih. Dan
menggunakan juga serba asesoris
soca dan mas, bagai kan akan meninggalkan kerajaan, sedangkan para mantri, gede koyon, made tawur, ketut liras, made
bukit, semua kelilih dan mati. Kalau
dulu mampu membalikkan air. Bahkan mampu membengkokan besi weresani, dan sekarang hanya mencari
jalan saja, dan akhirnya semua
pulang kerumah, dan menutup pintu gerbang, sedangkan ocong dan knok,
yang sudah juga menggunakan pakaian putih semua, yang
berminat akan puputan mati di berikan weda yang mampu
membuat bersih, di jaya jaya,
oleh Ida Peranda Nyoman Pidada, dan sudah diberikan pawisik, agar segera bisa mencapai kemoksan yang disebut raga suksma, dan betulbetul baik
perjalananya, dan bergurau mereka sbelum menuju
daerah sunyi.
97b.Ni
gusti rangda ngurah, sebagai istri yang
tertua di isatana, dan sebagai aturan sembah bersama, dan di kerumuni ni gusti rangda ngurah, disungsung, oleh para
putri dan cucunya beliau, seperti
ratu ngurah gede karangasem, kena
sinar yang begitu cerah bagaikan laksana seorang prajurit yang memuja
hyang samara, disertai dengan
harumnya air ukupan, dan semerbak bahu
harumnya wewangian,
98a.
Asumirik semerbak harum tak tertandingi beginilah rasa
hatinya memuja para leluhur dan
yang telah umantuk di
tempat sunyi,dan menemukan asmara
juga memulai bersemedi dan beryoga, dan mengembalikan
semuanya kembali ke sumbernya pada tuhan
yang maha kuasda, dan itulah yang patut
ditiru semua prilaku lelangit beliau
yang mendahului, begitulah siapapun yang
menjadi prajurit satruia yang memang
satria dan perwira tak lain
adalah pangeran Pande yang dulu, pada saat
hancurnya puri gelgel, dan setelah
demikian, habislah sudah semuanya
setelah wafat dengan tenang......
98b. Permisi beliau ida pedanda Nyoman gede Pidada, kembali ke grian ida, setelah semua yang berharpa wafat dan sudah tiba di balai serba guna bencingah, berada di sebelah selatan alaun alaun lapangan yang luas, semua isi istna dan segala yang mulia dibawa, di perempatan sedangkan gusti Nyom,an Karang, gusti made karang hanya berkeliling saja dalam rumahnya, dan membakar rumah.. begitu cepat berkobar api mebakar rumah tersebut, bagaikan hutan kandawa yang dibakar oleh kresna arjuna, yang mana mebakar dengan sang hyang Agni dan membuat prihtain bagi yang menyakasikan keadaan tersebut apalagi ada suara bedil datang dari rumahnya nengah jelantik,
99a.bagaikan jatuhnya air hujan derasnya mimis dari tembakan bedil tadi,dan istyri batara yang satu orang meninggal di natar rumah,bergelimpang. Dan dibarengi dengan kinara bulu oleh patarana, dan batara pun berkata : ih kau juwet sekarang malah menjadi musuh kamu sekarang coba rasakan, dan bakar saja rumahnya!!!! Akhirnya dibakar rumahnya segera digempur keselatan termasuk rum,ahnya pun saudah dibakarrrr lari kesebelah barat puiri,dan termasuk wadwa pasukan ngh jlantik juga dibakar habisss, ada yang lari penghuninya kebarat ke selatan dan ada yang pergi kearah selatan akan mencari ki gusti bagus Made, tidak ditemukan. Karena sudah dikuiu pada saat di pagutan, sedangkan Knok,
98b. Permisi beliau ida pedanda Nyoman gede Pidada, kembali ke grian ida, setelah semua yang berharpa wafat dan sudah tiba di balai serba guna bencingah, berada di sebelah selatan alaun alaun lapangan yang luas, semua isi istna dan segala yang mulia dibawa, di perempatan sedangkan gusti Nyom,an Karang, gusti made karang hanya berkeliling saja dalam rumahnya, dan membakar rumah.. begitu cepat berkobar api mebakar rumah tersebut, bagaikan hutan kandawa yang dibakar oleh kresna arjuna, yang mana mebakar dengan sang hyang Agni dan membuat prihtain bagi yang menyakasikan keadaan tersebut apalagi ada suara bedil datang dari rumahnya nengah jelantik,
99a.bagaikan jatuhnya air hujan derasnya mimis dari tembakan bedil tadi,dan istyri batara yang satu orang meninggal di natar rumah,bergelimpang. Dan dibarengi dengan kinara bulu oleh patarana, dan batara pun berkata : ih kau juwet sekarang malah menjadi musuh kamu sekarang coba rasakan, dan bakar saja rumahnya!!!! Akhirnya dibakar rumahnya segera digempur keselatan termasuk rum,ahnya pun saudah dibakarrrr lari kesebelah barat puiri,dan termasuk wadwa pasukan ngh jlantik juga dibakar habisss, ada yang lari penghuninya kebarat ke selatan dan ada yang pergi kearah selatan akan mencari ki gusti bagus Made, tidak ditemukan. Karena sudah dikuiu pada saat di pagutan, sedangkan Knok,
99b. Maunya
sih membelot, tetapi cepat sekali terlihat dan
kentara, oleh gusti Nyoman Karang, akhirnya
nggak jadi menyelendor dan dibunuh
terbunuhlah dia di jalan raya.
Ditikam oleh Gusti Nyoman karang
makanya matiii,.ceritakan sudah mulai
terang di upuk timur pagi mulai bersinar di timur
menuju ke arah timur para wadwa
mataram, dan lagi membuat gelar sebagai pimpinan sri bagus karang, untuk
berperang bersama ki gusti gede Ngurah,
sedangkan ki gusti wayahan jelantik,
100.a.
dan berlima termasuk batareng ruma yang
memang diiring oleh wadwanira
yang tertua putra beliau berdiam di karang jangkong tetapi yang bepergian kearah Pagutan bertemu dengan Ki Gusti bagus made bersam dengan ratu Bali, akhirnya sudah merasa
tidak enak bagus made, karena
dikalahkan musuh. Dan
memohon dan berterimakasih gusti bagus
made, dan berkata : Adikku bagus karang, janganlah adinda marah
padaku ampunilahh kaka
adikku, akhirnya adiknya juga
menajawab kakakanda janganlah khawatir saya sadar sekali bahwa tidak usah bermusuhan dengan saudara sepupu
mari kita sadar bersama,
apalagi sudah saya cantumkan di
dalam surat sebaiknya kita sudahi perang ini dan permusuhan ini, bagaimana swadharma
kewajiban kita sebagai
manusaia yang wajar agar
bermakna dalam kehidupan
semoga bisa berbuta baik , selamat, melakukan sesana,
persaudaraan kita tingkatkan persatuannnn
100b. Toh
juga apa sebenarnya yang menjadi tujuan kita kaka, dan saya akan kembali
dan permisi karena mau balik ke
Bali,